Вести

VATIKAN FINANSIRA SRPSKU PRAVOSLAVNU CRKVU! U pretprošlom broju pisali smo o aktuelnim dešavanjima u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, odnosno o srpskim zilotima koji su na tragu grčkih svetogorskih monaha i na ovim prostorima počeli da šire svoju misao. Koncentrisani na Izvor: Zona, Broj 173; 23.11.2003

Fruškoj gori i u ovčarsko-kablarskom kraju i okolini Čačka, srpski ziloti su podigli glas protiv zvanične politike Srpske pravoslavne crkve i njenog potpisivanja ekumenske povelje. To je bio razlog istupanja čitavog sestrinstva manastira Stjenik u okolini Čačka iz okvira institucionalizovanog srpskog pravoslavlja što je dovelo do njihovog izbacivanja iz manastira, a potom i pokrenulo neka pitanja koja se tiču budućnosti same Pravoslavne crkve.

U redovima fruškogorskih monaha takođe su prisutne pristalice Crkve istinskih pravoslavnih vernika, odnosno zilota, koji se protive ujedinjenju svih hrišćanskih crkava. Iako su u Srpskoj pravoslavnoj crkvi već bile pokrenute inicijative da se iz ove buduće Svete gore prognaju zagovornici zilotske „jeretičke“ misli, do toga ipak, za sada, nije došlo.

U međuvremenu, nedavno je objavljena informacija kojoj u javnosti nije dat odgovarajući značaj iako ona predstavlja pravi presedan u čitavoj istoriji hrišćanstva: izvori iz Rimske kurije nezvanično su potvrdili da je početkom ove godine poglavar Rimokatoličke crkve papa Jovan Pavle II poslao 100.000 dolara pomoći Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Donaciju su preuzeli mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović i episkop bački Irinej Bulović prilikom zajedničke posete Vatikanu u februaru, koja nije imala blagoslov Sabora, već samo Svetog sinoda, mada za takve odluke Sinod po crkvenom ustavu nema ingerencije.

Srpska pravoslavna crkva se i dalje ne izjašnjava povodom ove vesti, a diplomatski krugovi Vatikana kažu da SPC verovatno „ne želi time da maše„. Ali ovo nije ni prva ni poslednja donacija koju je SPC dobila od Rimokatoličke crkve. Nezvanično saznajemo iz izvora bliskih visokom sveštenstvu Srpske pravoslavne crkve da je Vatikan u više navrata do sada finansijski pomagao „sestrinsku hrišćansku crkvu“.

MILOŠEVIĆ BIO BOLJI OD SADAŠNJE VLASTI

Nakon propasti komunističke ideologije i njenog antireligijskog režima u SSSR-u i zemljama Istočne Evrope, pravoslavlje kao većinska religija u ovim zemljama našlo se na prekretnici, ali čini se da nije iskoristilo na pravi način šansu za duhovnu obnovu i značajnije uključivanje u moderne tokove političkog dijaloga ne samo sa drugim verskim zajednicama već i sa državom. Srpska pravoslavna crkva je decenijama bila nasilno gurnuta na marginu društvenog života, obeštećena oduzimanjem zemlje i drugih materijalnih dobara. Njena uloga je bila svedena na portu i oltar, a njeno sveštenstvo je delovalo gotovo kao u ilegali.

Značajna materijalna pomoć SPC stizala je od Svetskog saveza crkava u koji se ona uljučila 1965, posle Moskovske patrijaršije, Bugara i Rumuna. „Bez nje se ne bi moglo ni zamisliti osnivanje novih bogoslovija, štampanje udžbenika i bogoslužbenih knjiga, izdavanje religiozne biblioteke“, kaže naš izvor.

Tako je na primer za Bogosloviju u Sremskim Karlovcima SSC dao donaciju u iznosu od 25.000 dolara, dobijena je „značajna suma“ za podizanje nove zgrade Bogoslovskog fakulteta u Beogradu, obilato su pomagani „projekti obrazovanja svešteničkog podmlatka„.
„Svi smo očekivali da će sa promenom režima oktobra 2000. godine doći bolja vremena i za crkvu. Ali izgleda da smo se prevarili. Poslednjih godinu dana SPC se nalazi u gorem položaju nego ikad. Čak i za vreme onih strahotnih devedesetih godina prošlog veka, pod režimom Slobodana Miloševića, nije bilo ovako. Naročito posle atentata na premijera Zorana Đinđića, država kao da je potpuno zaboravila na crkvu. Sadašnji političari koji su na vlasti u Srbiji stavili su SPC u takvu poziciju da ona jednostavno mora da prihvati pomoć sa strane. Ne znamo ni da li ćemo uspeti da završimo izgradnju hrama svetog Save na Vračaru.

Godine 1990, kada je Socijalistička partija Srbije imala dve trećine poslanika u Skupštini SR Srbije, doneta je odluka da se Srpskoj pravoslavnoj crkvi vrati nacionalizovana imovina. I kasnije, zapravo tokom čitave desetogodišnje vladavine Slobodana Miloševića, država je finansirala Srpsku pravoslavnu crkvu, a za uzvrat dobijala manju ili veću podršku. Nije bilo znatnijih zvaničnih protesta vrha Srpske pravoslavne crkve protiv Miloševićevih političkih poteza, sve do episkopske konferencije SPC, sazvane za 2. januar 1997, koja je prerasla u vanrednu “ crkvenu skupštinu“. Tada je SPC uputila javno saopštenje, odnosno protest protiv Miloševića, ali na njemu nije bilo potpisa svih 30 vladika, već samo 20. Povod za ovo zvanično istupanje bili su studentski i građanski protesti protiv izborne krađe glasova i falsifikovanja lokalnih izbora, kada je ogorčeni narod na ulicama prvi put javno prozivao i patrijarha Pavla, nazivajući ga „crvenim popom“ i optužujući ga za saradnju sa Miloševićem.

Protest su potpisali patrijarh Pavle, mitropolit dabrobosanski Nikolaj i svi prisutni episkopi (Irinej bački tek posle dugog kolebanja i sa teškom mukom, ispod stola držeći papir na kolenu), a najoštriji kritičari komunista i aktuelne vlasti u zemlji, mitropolit Amfilohije i episkop Atanasije nisu prisustvovali ovom zasedanju u Patrijaršiji, jer ih je nevreme sprečilo da doputuju u Beograd. Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović je tek naknadno potpisao dokument koji oštro osuđuje Miloševićev režim.

Vatikan, koji je odigrao značajnu ulogu u raspirivanju ratnih sukoba na teritoriji bivše SFRJ, uspostavio je bolje odnose sa Srpskom pravoslavnom crkvom tek nakon petooktobarskih promena i svrgavanja Miloševića sa vlasti, a dve godine kasnije Beograd je posetio nemački kardinal Kasper, predsednik Papinskog veća za jedinstvo hrišćana, koji je kasnije izjavio da se SPC „otvara evropskom poimanju međusobnih odnosa“, ponajpre zahvaljujući političkim promenama nakon 2000. godine. Sve do tada SPC je tvrdo stajala uz Moskovsku patrijaršiju, ali sa promenom državne politike, i crkva je zauzela nešto drugačije stavove, tačnije njen pogled više nije uprt isključivo ka Istoku. Prozapadno orijentisana nova vlast u Srbiji promenila je i kurs zvanične politike Srpske pravoslavne crkve koja je sve do tada tradicionalno bila vezana za Rusku pravoslavnu crkvu.

„DOS-ovska vlast je uzdrmala istorijske korene SPC“, kaže naš sagovornik i dodaje: „Svi se oni trude da se dodvore Evropi, a posle atentata na premijera Zorana Đinđića, još više Americi. Zaboravljaju pritom na istorijsko nasleđe i verski i nacionalni identitet, koji će ukoliko se ovakav trend nastavi, bespovratno nestati. A materijalna dobra i finansijska pomoć u tom slučaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi neće značiti baš ništa!“

PAPA – PRVI MEĐU JEDNAKIMA

Iako su protestanti prvi, još početkom 20. veka, počeli da organizuju masovne ekumenske konferencije, a potom 1948. godine u Amsterdamu i osnovali Svetski savet crkava, poslednjih godina Rimokatolička crkva pokušava da povrati svoju dominaciju. Rim je isprva bio suzdržan i držao se po strani ovih prvih okupljanja, a onda je papa Ivan III napravio zaokret tokom Drugog vatikanskog sabora 1962-1965, kada je izglasan dekret o ekumenizmu, a kao glavni cilj određeno ujedinjenje Hrišćanske crkve. Svetski savez crkava je za pedeset i više godina okupio 339 hrišćanskih crkava: protestante, pravoslavne i anglikance, ali Katolička crkva ni dan-danas nije član ovog Saveza.

U ekumenističkom dijalogu hrišćanskih crkava najbolnija tačka uvek je bio odnos između Katoličke i Pravoslavne crkve, koje su zapravo najsrodnije. Pravoslavni svet je ekumenizam donedavno tumačio ili kao „crkvenu diplomatiju“ ili kao najveće zlo koje može snaći pravoslavlje, ali poslednjih godina su zvanični stavovi pravoslavnih hrišćanskih crkava o pitanjima zbližavanja i ujedinjenja svih hrišćanskih crkava drastično izmenjeni.

O zbližavanju Istočne i Zapadne hrišćanske crkve među pravoslavnim vernicima, pa i sveštenstvom i monasima u našoj zemlji vladaju različita mišljenja uprkos zvaničnom stavu Srpske pravoslavne crkve koja je u julu ove godine potpisala ekumensku povelju. Za uspostavljanje saradnje i zbližavanje sa Rimokatoličkom crkvom i njenim poglavarom u Vatikanu SPC je zadužila dva svoja velikodostojnika koji su odranije dobro poznati našoj javnosti jer su tokom poslednje decenije često javno iznosili svoje stavove o raznim pitanjima – bačkog episkopa, „crvenog vladiku“ Irineja Bulovića i mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija Radovića, koji je inače bio najveći zagovornik istupanja SPC iz Svetskog saveza crkava 1997. Kao zvanični predstavnici Srpske pravoslavne crkve u nekoliko navrata oni su posećivali Vatikan i papu Jovana Pavla II u cilju „unapređenja saradnje“.

Međutim, nikada u svom obraćanju medijima po povratku iz Rima nisu pomenuli najkonkretniji vid te saradnje u vidu finansijske pomoći. Sa druge strane, u svojim izjavama često napominju ulogu pape u budućoj objedinjenoj hrišćanskoj crkvi. Tako je episkop Irinej Bulović pre dva meseca, 25. septembra, u crkvi Uznesenja Blažene Djevice Marije u Beogradu, na proslavi jubileja, 25-godišnjice pointifikacije Pape Jovana Pavla II, rekao:
„Ako istorijski, kao što se svi mi hrišćani nadamo i molimo (a ne tek eshatološki), dođe do ponovnog jedinstva hrišćanske vaseljene, onda će u njoj, u skladu sa Predanjem i poretkom drevne Crkve, počev od apostolskih vremena, episkop grada Rima svakako biti prvi episkop te vaseljene“.

A patrijarh Pavle je po povratku iz Nikeje sa Opšteg pravoslavnog sabora proslave 2.000-godišnjice pravoslavlja izjavio:
„Doći će do jedinstva svih hrišćana kroz tzv. ekumenski pokret u kome je učestvovala i naša crkva“.

Ali među srpskim jerarsima ima i onih koji se ne slažu sa ovom tendencijom sve češćih ekumenističkih kontakata između SPC i Vatikana. Vladika raško-prizrenski Artemije je žestoki protivnik ekumenizma koji smatra da SPC nema šta da traži u Svetskom savetu crkava (zbog ovakvog stava vaseljenski patrijarh Vartolomej mu je svojevremeno zabranio pristup na Svetu goru). Sa vladikom žičkim Atanasijem i mitropolitom crnogorsko-primorskim Amfilohijem čini tzv. tvrdu struju u SPC (sva trojica su učenici, duhovna deca Justina Popovića). Vladika Artemije kaže:

„Nažalost, mnoge izjave i postupci nekih predstavnika pravoslavnih crkava s pravom zabrinjavaju i uznemiruju pravoslavnu savest mnogih, jer granica između prave i neprave vere iz dana u dan postaje sve nejasnija i nevidljivija. Time se dovodi u pitanje čistota vere koju smo nasledili od svetih Apostola i svetih Otaca, koju je pravoslavna crkva kao njen jedini nepokolebivi nosilac i čuvar, čuvala i sačuvala do naših dana.“

Ovakav stav ne razlikuje se mnogo od gledišta srpskih zilota koji sebe smatraju čuvarima istinskog pravoslavlja.

Zvaničnici SPC ne zalaze u detalje praktičnog ustrojstva ekumenističke crkvene organizacije naglašavajući isključivo duhovno jedinstvo nove nadcrkve koja bi okupila sve hrišćane. Sa druge strane, Rimokatolička crkva na čelu sa papom već godinama unazad preko Papinskog veća za jedinstvo hrišćana i diplomatskih kontakata jača uticaj pape u celom svetu, i to ne samo u katoličkim zemljama. Očigledna je i težnja Sjedinjenih Američkih Država da papin uticaj bude što jači na globalnom planu.

S obzirom na to da novi svetski poredak nastoji da organizuje sve države i institucije, a ekumenizam da objedini sve religije, a pošto se globalizacija odvija pod patronatom svetskih centara moći, sasvim je osnovano pitanje gde je smešten ekumenistički centar moći? Odnosno, ako znamo da SAD, kao najmoćnija država sveta, kontroliše najveći deo svetske ekonomije, moramo se zapitati i ko će biti na vrhu nove Vavilonske kule modernog doba?

Nije li to papa – „prvi među jednakima“?

Papa Jovan Pavle II 30. maja 1998. uputio je encikličko pismo u kome je zvanično izjavio da se on lično i Katolička crkva potpuno posvećuju naporima za jačanje ekumenizma – traženju jedinstva među crkvama. Pritom je govoreći o ekumenizmu otvoreno naglasio da je on Petrov naslednik, odnosno „prvi sluga jedinstva Crkve“ ali da „on ne može sam nositi taj ogroman zadatak“, pa zato poziva „crkvene vođe i njihove teologe da priđu zajedno s njim bratskom dijalogu“.

Ovo je naravno uznemirilo vođe mnogih crkava, a posebno protestante i pravoslavne koji su se i odvojili od Rima zbog papine supremacije. Prva glava Rima očito još uvek insistira da je i jedina glava hrićanskih crkava. To potvrđuju i brojna putovanja pape Jovana Pavla II po svetu (100 putovanja u 133 zemlje za 25 godina!), njegovo angažovanje u različitim institucijama povodom aktuelnih istorijskih pitanja i mnogi drugi njegovi zvanični istupi koji pokušavaju da revalorizuju ulogu Katoličke crkve u nekim istorijskim događajima (npr. izvinjenje Jevrejima zbog toga što je Katolička crkva propustila priliku (!) da ustane u odbranu Jevreja od genocida koji su nad njima sproveli nacisti tokom Drugog svetskog rata) i povećaju njen ugled u svetu. Iz svih ovih razloga, jedan pravoslavni teolog je napisao:

„Rimska crkva se sada pokazuje svetu kao miroljubiva; ona pokušava da opravda izveštaje o svojim surovostima. Obukla se u obličje pobožnosti, ali nije se promenila. Svako načelo kojim se papstvo rukovodilo u prošlim vekovima, postoji i danas. Ona se još uvek drži nauke koja je uvedena u mračnom srednjem veku.“

U svakom slučaju, primat pape je jedan od glavnih kamena spoticanja u međucrkvenom dijalogu, kojem se najžustrije opire Ruska pravoslavna crkva sa patrijarhom Aleksejem II na čelu.

Iz sadašnje ekumenske vizure, Vatikanu je Beograd mnogo bliži nego Moskva. Međutim, Beograd i Moskvu povezuje činjenica da su to jedina dva preostala glavna grada pravoslavnih evropskih zemalja koje papa još nije pohodio. Mada, posle nedavne posete Svetozara Marovića, predsednika SCG, Vatikanu, italijanski mediji uveliko najavljuju i papinu posetu Beogradu, već 2004. godine. Jedan sveštenik Srpske pravoslavne crkve u Vojvodini, koji je želeo da ostane anoniman, upozorava:

„Svetski savez crkava gubi autoritet i privremenu ulogu čiji je cilj bio da postepeno pripremi protestante i pravoslavne za spajanje sa Vatikanom. Zato ne treba da nas iznenađuje što sve vodi tome da papa ponovo preuzme vlast nad svim crkvama.“

EKUMENIZAM NEMINOVNOST?

U svim izjavama visokih sveštenika Srpske pravoslavne crkve o ekumenizmu karakteristična je doslednost u ponavljanju jedne reči – neminovnost. Upravo ta reč predstavlja najslikovitije i najjezgrovitije poentirano njihovo viđenje čitave problematike. Za razliku od protestanata, koji su u svom pragmatizmu prvi počeli da rade na praktičnom zajedništvu svih hrišćanskih crkava, i katolika, koji su se uključili u „moderne tokove pluralizacije“ tek nakon što su shvatili da će im, ukoliko zakasne na istorijsku pozornicu, izmaći uloga predodređenog vođe sveopšteg pomirenja hrišćanskih crkava, pravoslavne crkve su čamile u komunističkom kavezu i u svojoj (samo)izolovanosti uzdizale duhovno stradanje za pravoslavlje, ali i tada, u komunizmu, SPC je bila mnogo više naklonjena ekumenizmu nego kasnije, posle 1989. Neki pravoslavci su ipak izjavljivali da je ekumenizam „skup svih dosadašnjih jeresi“ i da je moguć samo ako se druge religije priklone pravoslavlju (arhimandrit Justin Popović).

Ali koliko se ovaj justinovski stav radikalizovao u vremenu raspada SFRJ, svedoči knjiga A. Kolomirisa, objavljena u Beogradu 1994, s blagoslovom vladike D. Krstića, u kojoj se kaže da je „već i samo prisustvo pravoslavnih na ekumenskoj konferenciji izdajstvo Hrista“ i da „nema kompromisa čak i da papa iznenada odluči da postane pravoslavan“.

Slična mišljenja prisutna su i danas, jer posete zvanične delegacije Srpske pravoslavne crkve Papinskom veću za jedinstvo hrišćana, koje su učestale ove godine, izazvale su ne samo negodovanje u narodu nego i proteste pred Srpskom patrijaršijom u Beogradu.

Još uvek je sveže sećanje na ulogu Vatikana u proteklim ratovima na prostorima bivše Jugoslavije, i upravo to je jedna od „teško savladivih razlika sestrinskih crkava“ – činjenica da su se i Srpska pravoslavna crkva i Vatikan prilično neslavno pokazali tokom prošle decenije kada su ih istorijski događaji povukli u politiku i od mnogih klerika napravili političke komesare, vojne stratege i ideološke savetnike, na suprotnim stranama barikada ratišta na Balkanu.

I dok je tadašnja Miloševićeva politika hermetički zatvorila SPC unutar uskog kruga pravoslavnog sveta, DOS-ovska politika traži nove strategije za nove partnere. U promociji novog prozapadno orijentisanog državnog aparata, demokrate na vlasti koketiraju i sa crkvom, te SPC, da bi ostvarila što tešnju vezu sa državom, polako počinje da sledi „duh vremena“ i otvara vrata Zapadu a samim tim i ekumenizmu.

Ali kao i pre nekoliko godina, kao uostalom i vekovima unazad, osnovno pitanje koje se postavlja jeste: da li je Srpska pravoslavna crkva pre svega hrišćanska crkva ili nacionalna crkva?
I da li je hijerarhija pojmova u njenom nazivu samo slučajnost?
IZDVOJENO: SVI RASKOLI UNUTAR SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE

Raskolnicima se smatraju sveštena lica koja su rukopoložena u kanonskoj Pravoslavnoj crkvi a koja su se odvojila od crkve. Ovih dana, na zasedanju Svetog arhijerejskog sabora, raspravlja se o problemima sa kojima je SPC suočena, o Makedonskoj pravoslavnoj crkvi, Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i Crkvi istinitih pravoslavnih hrišćana, tzv. zilotima. Dok se nastanak prve dve verske grupe može sagledati pre svega iz političko-nacionalnog ugla, treća grupacija sveštenih lica dolazi u konflikt sa kanonskom crkvom iz isključivo idejno-religioznih razloga.

MAKEDONSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

U Makedoniji traje raskol Pravoslavne crkve još od 1967. godine kada su tamošnji velikodostojnici odbacili autonomiju koju im je SPC dala 1958. i otcepili se u tzv. Makedonsku nacionalnu crkvu. U proleće 2002. otvaranje „makedonskog pitanja“ još više je zaoštrilo odnose između dveju crkava. Spor je izbio povodom inicijative SPC da dve crkve pronađu sporazumno rešenje oko kanonskog statusa MPC, čiju autokefalnost SPC nikada nije odobrila. Predlog SPC je podrazumevao da se MPC odrekne autokefalnosti, a zauzvrat SPC bi joj priznala najširu autonomiju pod nazivom Ohridska arhiepiskopija. Sinod MPC, međutim, nije prihvatio ponudu SPC, nakon čega je patrijarh Pavle u ime Svetog sinoda SPC uputio javni apel za prevazilaženje „raskola“ i ponovnog uspostavljanja kanonskog jedinstva SPC. Time je indirektno stavio do znanja da je SPC spremna da primi i pojedinačne eparhije. Njegov poziv je prihvatio mitropolit Velesko-povardarske eparhije Jovan, što je značilo podelu unutar MPC, odnosno prisajedinjenje jednog njenog dela Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Poglavar MPC optužio je patrijarha SPC za „neskrivene apetite“ za „prisvajanje“ MPC i upitao dokle će SPC pretendovati da „vlada nad onim što nije srpsko“.

CRNOGORSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

Sukobljavanje državne politike Miloševićevske Srbije i državne politike liberala Crne Gore početkom devedesetih dovelo je i do odvajanja Crnogorske pravoslavne crkve, koja je nastala na Cetinju 1993, kada je na njeno čelo doveden Antonije Abramović, raščinjeni sveštenik Američke pravoslavne crkve u Kanadi. Posle njegove smrti zamenio ga je takođe raščinjeni Miraš Dedeić koji je došao iz Italije. CPC se poziva na istoriju: samostalna od 1603. godine, CPC je kanonski autokefalna od 1766, pa sve do 1920. godine. Srpska pravoslavna crkva priznaje autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve samo do stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kada je Crna Gora postala sastavni deo novostvorene države, čime je i CPC izgubila samostalnost. SPC danas CPC i ne smatra raskolničkom grupom, već sektom jer se na njenom čelu nalazi Miraš Dedeić koga je ekskomunicirala Vaseljenska patrijaršija. Koliko je politika kumovala ovakvom razvoju događaja, dovoljno govori aktuelno pitanje razdvajanja/opstanka Srbije i Crne Gore, o kojem mitropolit Amfilohije Radović kaže: „Do toga može doći samo protivno volji naroda, putem nasilja, krađe, ucena i pretnji. Zato će SPC ignorisati eventualnu odluku Crne Gore o samostalnosti. Što se, pak, Crnogorske pravoslavne crkve tiče, ona je ‘čedo titoista’ koji i danas nastavljaju nasilje nad SPC.“

ZILOTI

Istinski pravoslavni hrišćani su se u Srbiji pojavili 1997. godine, ali ni dan-danas nisu registrovani, jer za sebe kažu da su katakombna crkva, poput prvih hrišćana. Na njihovom čelu je esfigmenski jeromonah Akakije Stanković koji je proširio zilotsku misao najviše po fruškogorskim manastirima. U duhovnom jedinstvu jedino sa grčkim starokalendarskim Sinodom Hrizostoma II, ziloti ne priznaju zvanične Pravoslavne crkve jer su ogorčeni zbog njihove saradnje sa Svetskim savezom crkava. Oni su najžešći protivnici ekumenizma, „jeresi koja preti da uništi iskonsko pravoslavlje“. Duhovna deca svetogorskog manastira Esfigmen, sledbenici najradikalnije i najkonzervativnije struje u pravoslavlju žive isposničkim životom i rukovode se motom „Pravoslavlje ili smrt“.
Srpska pravoslavna crkva ih smatra otpadnicima, ultrašima i kontrašima koji „razjedaju crkvu“, ali visoko sveštenstvo SPC o njima ne priča baš mnogo u javnosti. Čini se da im se uzima kao „olakšavajuća okolnost“ to što nemaju veze ni sa jednom političkom strujom i ne predstavljaju političku tvorevinu. Njihovu ortodoksnu, konzervativnu Hristovu veru zvanična crkva vidi kao „neposlušnost izazvanu duhovnom obmanom“ (prelest).

EKUMENIZAM – VAVILONSKA KULA MODERNOG DOBA

Za savremenu Evropu pitanje jedinstva je izuzetno važno jer u globalnoj raspodeli ekonomske moći nijedna evropska država, pa čak ni Velika Britanija, koja svim silama nastoji da dokaže svoju superiornost u okviru starog sveta, ne može da parira Sjedinjenim Američkim Državama. Ideja o Ujedinjenoj Evropi stara dve stotine godina mogla je i da se ukiseli da se istorija nije poigrala i ratnim ludilom u više navrata išarala stari kontinent brojnim granicama, državnim, etničkim, verskim. Gledano sa ovog poslednjeg aspekta, četiri stotine miliona hrišćana cele Evrope traži u ekumenizmu zajedničke hrišćanske korene koristeći šansu političke klime sveopšteg ujedinjavanja u Evropskoj zajednici. Ali javljaju se i glasovi koji pitaju da li je Evropa zaista samo hrišćanska, pogotovo kada se uzme u obzir broj muslimana u njoj koji se stalno povećava. Ekumenistički dijalog sa njima bio bi zapravo samo eufemizam za vešt politički potez kojim se pokušava sprečiti jači uticaj Islama.
Međutim, ekumenizmu konzervativni pravoslavci zameraju pre svega okupljanje svih mogućih i nemogućih verskih zajednica i paganskih religija, od kojih su mnoge po merilima hrišćanske crkve – sekte. Liberalizacija koja vlada u Svetskom savezu crkava sablažnjava ortodoksne pravoslavce: u ekumenskim crkvama i žene vrše pastoralnu službu, a za sveštenike se primaju i homoseksualci, obavljaju se čak i venčanja između osoba istog pola. Pravoslavni se osećaju prevarenima i zbog toga što su nakon pada komunističkog režima, u Istočnu Evropu ušle mnoge „sestrinske crkve“ i počele da pokrštavaju pravoslavne. Ipak, jedna grupa teologa i visokih sveštenika Pravoslavne crkve smatra da je neophodno otvaranje prema ekumenizmu, dok druga konzervativna grupa u tome vidi degradaciju i uništenje pravoslavlja, a ekumenizam kao najveću jeres naziva religijom bez boga.

NACIONALNA POLITIKA I SPC

Otprilike u isto vreme kada je Slobodan Milošević došao na vlast u Srbiji, 2. decembra 1990. godine Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve postavio je za novog, 44. po redu srpskog patrijarha episkopa raško-prizrenskog Pavla. U to vreme budjenja nacionalne i verske svesti, SPC je prvi put, posle dugo vremena, pružena šansa da utiče na društveno-politički život. Poklapanje klerikalnih stavova o srpskom pitanju, odnosno opstanku srpskog naroda u republikama bivše SFRJ, sa Miloševićevom političkom aspiracijom velike Srbije nije dovodjeno u pitanje. Tako je npr. Patrijarh Pavle pisao lordu Karingtonu: „Ili će se naš narod s oružjem u ruci izboriti za opstanak u istoj državi sa maticom srpskog naroda ili će biti prisiljen da se iz te nove NDH pre ili posle iseli“ i „Srbi ne mogu ostati u sastavu bilo kakve nezavisne Hrvatske, već se moraju naći pod zajedničkim državnim krovom sa današnjom Srbijom i svim srpskim krajinama“. SPC je trpela pritisak od režima, a posebno od javnosti. A prvi raskol ne samo u odnosu izmedju SPC i vlasti, nego i u samom Sinodu SPC javio se 1995. godine zbog potpisivanja Dejtonskog sporazuma. SPC ostaje verna radikalnoj ideji nacionalnog okupljanja, ideji velike Srbije, a reč im se priklonio onome što se nije moglo izbeći. Milošević više nije kriv zbog toga što je vodio ratove već zbog toga što ih nije dobio. SPC se sukobljava sa Miloševićem i ostaje sve usamljenija, razapeta i u svojim redovima izmedju justinovaca, tzv. „jastrebova“ i onih umerenih i tolerantnih tzv. „golubova“.

Kada je konsenzusom nacionalnih institucija doneta odluka da sve Srbe u Dejtonu predstavlja Milošević, sa tim se saglasila i SPC, ali osam vladika je tražilo smenu patrijarha Pavla. Istovremeno se oglasio i Sabor arhijereja koji je ustao protiv Dejtona, protiv svih koji drugačije misle i koji je za najavljeni sud u Hagu tvrdio da se takvom politikom „izvodi na sud čitav jedan narod“. Patrijarh Pavle je bio ponižen i prinudjen da povuče svoj potpis a sukob izmedju države i SPC se još više zaoštrio.

Danas se SPC ponovo nalazi na raskršću, rastrzana izmedju „svetosavske tradicije“ i zahteva „modernog doba političkog dijaloga i demokratije“, koje neki vide kao prikriveni neokolonijalizam i demokratski totalitarizam (mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović)

Zona, Broj 173; 23.11.2003