Вести

Razmatrajući problem bogoslužbenog jezika, treba da obratimo pažnju na Drugi Vatikanski koncil Rimokatoličke crkve, koji je održan od 1962. do 1965. god. Sabor, koji je sazvao papa Jovan XXIII a nastavio ga njegov prejemnik Pavle VI, proglasio je ideju „aggiornamento“ („osavremenjivanja“, „obnovljenja“ Crkve) i sproveo u život

revolucionarne liturgijske i kanoničke reforme. One su dovele do najdublje krize u Rimokatoličkoj crkvi: prazni hramovi u tradicionalno rimokatoličkim zemljama Zapadne Evrope, duh ovoga sveta, sekularizacije, koji je potpuno istisnuo ostatke pređašnje latinske crkvenosti.

Ogromno mnoštvo rimokatoličkog sveštenstva i monaštva se posle Drugog koncila se raspopilo i razmonašilo. U isto vreme nastaje oštar zaokret ka modernizmu u bogosluženju, ka protestantizmu i bezobalnom ekumenizmu u savremenom liberalnom rimokatoličkom bogoslovlju, javlja se religiozna indiferentnost, dok se drugim konfesijama, pa čak i religijama, priznaje spasiteljna blagodat, dolazi do zbližavanja sa judaizmom…

Nasuprot očekivanjima otaca Drugog koncila, sve ove liberalne „velike reforme“ – pokušaji da se u učenje Rimokatoličke crkve uvedu elementi protestantizma i ideologije progresa i masonske „prosvećenosti“, adogmatizam – udaljili su verne rimokatolike od crkve, a posećenost hramova je znatno opala.

Tema Drugog Vatikanskog koncila interesuje nas utoliko ukoliko se na taj koncil, na njegova obnovljenska rešenja, povazdan pozivaju crkveni reformatori u Rusiji, koji se otvoreno zalažu za sličan „ađornamento“ i u Ruskoj Pravoslavnoj Crkvi (tj. za posvetovnjačenje Crkve, za prodiranje u nju ideja crkvenog modernizma).

Cilj savremenog obnovljenstva se, u suštini, svodi na reformisanje naše Crkve po zapadnim obrascima, a za ljubav duhu ovoga sveta: pošto je ceo hrišćanski svet već odavno pošao putem crkvenih reformi, vreme je, najzad, da i mi priznamo da su one i kod nas neophodne. Razumljivo je stoga da svi današnji obnovljenci učestvuju u ekumenističkim kontaktima, i to u prvom redu s rimokatolicima. Kako sami rimokatolici priznaju, najpogubnija posledica Drugog Vatikanskog koncila jeste bogoslužbena reforma iz 1969.g., koju je sproveo papa Pavle VI.

Drugi Vatikanski koncil je dozvolio da se tradicionalna latinska misa prevodi na nacionalne jezike sa odobrenjem pomesne biskupske konferencije, kao i da se stari bogoslužbeni tekstovi zamenjuju novosastavljenim, što se u praksi i događalo narednih 10-15 godina u svim rimokatoličkim zemljama. Zbog toga su mnogi rimokatolici, navikli na tradicionalni latinski jezik u bogosluženju, ukazivali na to da se gubi sakralni molitveni karakter bogosluženja, a uvođenje u svakodnevnu upotrebu novih prevoda mise i napuštanje latinskog jezika, preispunjenog vekovnom molitvenošću, ne samo da u rimokatoličke hramove nisu priveli nove vernike nego su odbili ogroman broj stalnih parohijana, za koje je latinski jezik značio prejemstvenost tradicije i drevne kulture Rimske crkve.

Tako, na primer, na nedeljnim misama u najvećim rimokatoličkim hramovima u Francuskoj i u drugim zapadnoevropskim zemljama, bogomoljaca skoro i da nema, a y nekim zemljama se zdanja drevnih katedrala i crkava, pošto u njih niko nije dolazio na misu, izdaju, pa pretvaraju u kafane i druge objekte zabavnog karaktera.

Bogoslužbeni modernizam je doveo do toga da se mise neretko obavljaju uz gitare i rok-ritmove, pri čemu su sveštenici obučeni u minimum bogoslužbenih odeždi.

Samo bogosluženje je ne samo skraćeno (savremena misa traje oko 40 minuta, a ponekad i manje – u bazilici sv. Petra u Va-tikanu misa traje svega 17 minuta) nego i prerađeno tako da što više podseća na protestantsku službu. Osim toga, mnogo ređe se pominju svetitelji, od kojih su mnogi prosto odstranjeni iz rimokatoličkih liturgijskih kalendara (među njima i neki svetitelji Rane Crkve) pod izgovorom da se njihova žitija ne mogu smatrati verodostojnima (npr. sv. velikomučenik Georgije Pobedonosac, sv. velikomučenica Varvara i Katarina i drugi). Večernja i jutarnja služba pre mise se ne obavljaju. Postovi u savremenoj Rimokatoličkoj crkvi su praktično ukinuti: rimokatolicima se sada nalaže da poste samo jedan dan u godini – na Veliki petak, a i tada ne strogo.

Sveštenik za vreme služenja mise stoji iza uzdignutog prestola, licem okrenut narodu, po ugledu na protestantska sabranja: sveštenik i mirjani obrazuju nekakav krug ravnopravnoh saslužitelja mise. U ranijem, tradicionalnom činu latinske mise sveštenik je stajao, kao i u Pravoslavnoj Crkvi, leđima okrenut narodu, kao posrednik među Bogom i verujućima. Iz mnogih rimokatoličkih hramova iznete su drevne statue i ikone.

Kako svedoče sami rimokatolici, „Drugi Vatikanski koncil je utro put praktičnom ikonoborstvu, naloživši u spolja pristojnoj formi {bez teoretskog ikonoborstva) da se smanji količina sveštenih izobraženja u crkvama (Drugi Vatikanski koncil, Konstitucija o bogosluženju „Sacrosanctum conci­lium“, str. 124-125). Ha Zapadu je sada moguće videti „rimokatoličke“ hramove bez ijednog sveštenog izobraženja“.[2] Čak i u rimokatoličkoj Italiji je prisutno nepoštovanje i nemaran odnos prema mnogobrojnim svetim moštima, Posle Drugog Vatikanskog koncila ispovest je u rimokatoličkim hramovima odvojena od pričešća, usled čega je ispovest počela da iščezava iz parohijske prakse. Bogosluženje je „humanizovano“, naglasak se stavlja ne na bogoopštenje, nego na ljudsku zajednicu članova parohije.

Sve ove modernističke bogoslužbene reforme u Rimokatoličkoj crkvi objašnjavane su „misionarskim ciljevima“, nastojanjem da se služba približi narodu, vraćanjem na drevnu praksu Crkve. Treba primetiti da iste argumente iznose i obnovljenci u našoj otadžbini – kako u naše vreme, tako i pre 80-90 godina – radi opravdavanja svojih liturgijskih reformi.

A upravo liturgijska obnova, koja je do neprepoznativosti izmenila rimokatoličko bogosluženje posle 1969. godine izazvala je u Rimokatoličkoj crkvi raskol, povezan sa imenom francuskog nadbiskupa Marsela Lefevra (umro 1991.g.). Tradicionalistički nastrojeno rimokatoličko sveštenstvo na čelu sa nadbiskupom Lefevrom nije prihvatilo „obnovljenske“ reforme Drugog koncila, koje su raskinule sa petnaestovekovnom tradicijom zapadnog latinskog bogosluženja. Lefevr se borio za očuvanje tradicionalnog učenja i bogosluženja, za neprihvatanje modernizma, liturgijskih reformi, a osobito prevođenja-bogoslužbenih tekstova sa latinskog. Nadbiskup Lefevr nazvao je Vatikanski sabor i sve što je iz njega proisteklo „crkvenom sidom“. Smatrao je da, posle uvođenja u liturgijsku praksu raznih kanona mise, već sama ta varijativnost, anarhična mogućnost birati iz mnoštva tekstova „ono što nam se najviše dopada„, razara pobožan odnos prema bogosluženju kao Božjoj ustanovi. Nije moguće znatno izmeniti „zakon molitve“, a ne reformisati ujedno i „zakon vere“.

Godine 1970.g. nadbiskup Lefevr je osnovao „Bratstvo Pija X“ {papa Pije X je u rimokatoličkom svetu bio poznat naročito po svojoj enciklici iz 1907. g. protiv crkvenog modernizma i obnovljenstva kao filosofije, kao stila religioznog života, bogoslovlja, kritičkog usmerenja u proučavanju Biblije i crkvene istorije).[3] Sveštenici koji su stupili u „Bratstvo Pija X“ vršili su bogosluženje po starom latinskom obredu, odbacujući nove redakcije mise. Godine 1974. nadbiskup Lefevr je otvoreno osudio neomodernističku i neoprotestantsku poziciju Rima posle Drugog Vatikanskog koncila.

Vatikan je odmah reagovao: iste te 1974. g, „Bratstvo Pija X“ je raspušteno, a 1976. g. papa Pavle VI zabranio je nadbiskupu Lefevru da vrši rukopoloženja, a posle toga i da obavlja bogosluženja. Ipak, i za vreme sledećeg, „najliberalnijeg“ pape Jovana Pavla II „reformisani rimokatolicizam kraja našeg veka pokazao se trpeljivim prema svemu drugom osim prema onim rimokatolicima koji su opravdano izrazili sumnju u ispravnost „velikih reformi“ Drugog Vatikanskog koncila: 2. jula 1988.g. nadbiskup Lefevr je bio odlučen od Rimokatoličke crkve“.[4]

Karakteristično je da su lefevrovci, kao dosledni tradicionalisti, osim bogoslužbenog modernizma Drugog koncila, odbacili i ekumenizam, naročito zbližavanje s protestantskim konfesijama, kojima su zarad tog zbližavanja vršeni mnogi ustupci. Kako zapaža prot. Valentin Asmus, „savremeni rimokatolicizam i sam je sve manje u vezi sa svojom prošlošću. On nema šta da podari, on se odriče svoje tradicije. Odbacivši ekumenističku frazeologiju i humanističke emocije savremenog zoon demokratikon, recimo otvoreno da nam je monsinjor Lefevr, uz sav njegov dovatikanski neprijateljski odnos prema Pravoslavlju bliži i razumljiviji od postvatikanskog rimokatolicizma“.[5]

U pismu upućenom časopisu „Pravoslavna beseda“ ruski rimokatolik Dmitrije Pučkin upozorava pravoslavne na opasnosti crkvenog liberalizma proglašenog na Drugom Vatikanskom koncilu: „…čuvajte se ekumenizma i modernizma u svim oblicima i vidovima!“ Jer „slične reforme mogu vremenom biti sprovedene i u Pravoslavnoj Crkvi.“ „Smatramo“ – piše D. Pučkin – «da će se, ako pravoslavne crkvene vlasti ne primene oštre mere prema onima koji se zalažu za ma kakve liturgijske novotarije, i sa pravoslavnim bogosluženjem dogoditi isto što i sa rimokatoličkim – neka nova varijanta „1969. godine“ (svakako lukavija, sa dugim umerenim prelaznim periodom)“.[6]

Očigledno je da je stara rimokatolička crkvena tradicija danas mnogo bliža poziciji Pravoslavne Crkve negoli „otvoreni“, „druželjubiv prema svim hrišćanima“ reformisani rimokatolicizam.

Vidimo da se bogoslužbena, kanonička i eklesiološka novačenja, proglašena na Drugom koncilu, na ovaj ili onaj način zapažaju i udelovanju savremenih obnovljenaca u Rusiji.

Kako potpuno ispravno primećuje protojerej Maksim Kozlov, „ako pažljivo izučimo materijale Drugog Vatikanskog koncila i nedavno objavljene odluke Pomesnog Sabora (Ruske Crkve – prim. prev.) iz 1917-1918. g. naći ćemo mnoštvo paralela. Zato mislimo da, kada sada sve češće srećemo pozivanja na Sabor iz 1917-1918.g, kao na nešto bezuslovno pozitivno u našem crkvenom životu, treba da razmislimo da li je to tačno. Svakako nije slučajno da je, na putevima Božjeg promisla, Ruska Pravoslavna Crkva usvojila samo jednu odluku Sabora iz 1917-1918.g„ a to je odluka o vaspostavljanju Patrijaršije. Mi, naravno, možemo govoriti kako su se posle izmenile istorijske okolnosti, ali kao crkveni ljudi, treba da shvatimo da se ne radi, svakako, samo o promeni istorijskih okolnosti…“.[7]

Sasvim je prirodno da je Vatikan zainteresovan da se liberalne reforme, slične onima koje su prihvaćene na Drugom koncilu, sprovode i u Pravoslavlju, pre svega u Ruskoj Crkvi, jer bi inače ekumenističko zbližavanje reformisanog rimokatolicizma i Pravoslavne Crkve postalo veoma neizvesno.

To odlično shvataju i prokatolički usmereni obnovljenci u Rusiji, pozivajući na neodložno reformisanje „zastarelog pravoslavlja“, a u prvom redu – na liturgijske reforme po obrascu Drugog koncila.[8]

Španski sveštenik-jezuita Migel Aranc, (koji je sedamdesetih godina, na poziv Lenjingradskog mitropolita Nikodima (Rotova), držao predavanja na Lenjingradskoj Duhovnoj akademiji), u rimokatoličkom časopisu „Istina i život“ piše: „Na Istoku je, svakako, sazrela neophodnost liturgijske reforme“.[9]

Liturgijske reforme, a pre svega što brži prelazak s crkvenoslovenskog na ruski jezik u bogosluženju, predlaže Ruskoj Crkvi i rimokatolički sveštenik crkve pri ambasadi Savezne republike Nemačke u Moskvi, E. X. Zutner, koji sa drskom otvorenošću poučava našu Crkvu: „Pravoslavna Crkva će samo onda biti stvarno verna svom crkvenom Predanju kada, tamo gde to još nije učinjeno, sa zastarelog počne u bogosluženju prelaziti na savremeni jezik“.[10]

Tako, kao što vidimo, savremeni obnovljenci među „braćom-rimokatolicima“ nalaze sebi jednomišljenike u pregnuću reformisanja „zastarele Pravoslavne Crkve“ Nije slučajno da se ruski rimokatolici, koji otvoreno ispoljavaju svoj nedobronameran odnos prema Moskovskoj Patrijaršiji, solidarišu sa obnovljenskim krugovima, čiji predstavnici redovno objavljuju svoje tekstove u rimokatoličkim publikacijama na ruskom jeziku i učestvuju u radio-emisijama „Hrišćanskog crkveno-društvenog kanala“, koji finansira rimokatolički fond. Pa i neki zahtevi za reformama bogosluženja, koje iznose obnovljenci, potiču ili iz reformisanog rimokatolicizma, ili iz grko-katoličkog unijatstva: neobaveznost ispovedanja pred pričešćivanje, otvorene carske dveri i niski ikonostas, čitanje evharistijskih molitava naglas, opštenarodno pevanje tokom cele liturgije – sve su to odlike unijatskog bogosluženja.

Kao jasan i nedvosmislen primer rimokatoličke podrške crkvenim reformama u Ruskoj Pravoslavnoj Crkvi može da posluži nedavno objavljena knjiga savremenog obnovljenca, prot. Nikolaja Balašova (člana Odeljenja za spoljne crkvene odnose Moskovske Patrijaršije) „Na putu ka liturgijskoj obnovi“, koja sadrži apologiju svih obnovljenskih bogoslužbenih reformi, a na prpom mestu – rusifikacije pravoslavnog bogosluženja.

Knjiga, za koju je predgovor napisao Mitropolit smolenski i kalinjingradski Kiril „objavljena je uz pomoć italijanskog fonda ‘Hrišćanska Rusija“.[11]

Čitaocima treba reći da rimokatoličkim fondom „Hrišćanska Rusija“ („Russia Cristiana“) upravlja sveštenik Romano Skalfi iz Rima, koji ima odobrenje da bogosluženja vrši po istočnom vizantijskom obredu. Upravo je Romano Skalfi u avgustu 1996.g. na rimokatoličkoj misi, održanoj u pravoslavnom Miroškom manastiru, pričestio arhimandrita Zenona, zbog čega su ovome izrečene kanonske zabrane. Prevevši u latinstvo talentovanog ikonopisca, „Russia Cristiana“ je odlučila da podržava delovanje ruskih obnovljenaca-reformatora.

Reforme se podstiču i radi ostvarivanja crkveno-političkih ciljeva papista: pošto je cilj Vatikana (a nesumnjivo i njegovih „pravoslavnih“ privrženika) raščlanjivanje, razbijanje jedinstvene Ruske Crkve, a njene zapadnoukrajinske i ruske eparhije vezuje, pored svega ostalog, upravo crkvenoslovenski jezik, to rimokatolici, kao i obnovljenci, vode rat za „rusifikaciju“ pravoslavnog bogosluženja u Rusiji, a y Ukrajini – za korišćenje „move“(ukrajinskog narečja – prim.prev.) u bogosluženju, kako bi se u Rusiji i u Ukrajini služba obavljala na različitim jezicima.

Cilj toga je – odvajanje Ukrajinske Pravoslavne Crkve od Majke – Ruske Crkve. Ukidanjem crkvenoslovenskog jezika, koji je povezujući činilac jedinstva Pravoslavne pomesne Crkve Moskovske, Kijevske i Bele Rusije, rimokatolici maštaju da veštačko razdeljenje jedne ruske nacije učine bespovratnim.

Preveo sa ruskog, Rodoljub Lazić

[1] Iz knjige „Bogoslužbeni jezik Ruske Pravoslavne Crkve. Istorija i pokušaji reforme“, Sretenjski manastir, 1999. god.

[2] Pučkin D. “Mrzost opustošenja“, Pokrov, Almanah ruskih rimokatolika, 1999. g. br. 1, str.65

[3] P.V.L. Nadbiskup Marsel Lefevr i rimokatolicizam 20. veka, Regnum Aeternum, Pariz, 1996, t. 1, str. 222, 231.

[4] Bezborotko F. Ispovednik drevne kulture, NG-religije, 1998. br.6, str.7

[5] „Radonjež“, 2001, br. 11-12, str.5

[6] „Pravoslavna beseda“, 1997.g, br.3, str. 19, 20, 21

[7] Sveštenik Maksim Kozlov: Post Vaticanum II, „Pravoslavna beseda“, 1997, br.2, str.17.

[8] Ne krije li se u tome „tajna“ LITURGIJSKE OBNOVE i u krilu Srpske Pravoslavne Crkve, gde sve više prodire duh „obnovljenstva“ u vidu „čestog pričešćivanja“ bez posta, bez ispovesti, bez pripreme? I ne samo po pitanju pričešća, nego i u domenu bogoslovlja, molitvenog opštenja sa nepravoslavnima po raznim ekumenskim skupovima. Razmislimo na vreme kuda nas to sve vodi i gde će nas odvesti. (Prim. Ep. Artemije).

[9] “Istina i život“, 1995. g. br.2, str.28

[10] Jezik Crkve, sv. 1, izdanje Sveto-Filaretovske moskovske više pravoslavno-hrišćanske škole, 1997,g., str. 90.

[11] Prot. Nikolaj Balašov, Ha putu ka liturgijskoj obnovi, Moskva, 2001.g., str. 2

Nikolaj Kaverin Moskovska Patrijaršija

Članak je objavljen u časopisu „Sveti Knez Lazar“, zvaničnom glasilu eparhije raško-prizrenske, broj 47. 2004. g. veliku zahvalnost za poslati članak dugujemo bratu G.Ž.