Вести

Srbi za manje od jednog veka podigli tri crkve u Dubrovniku. – Kako su dočekivani Njegoš i Vuk Karadžić.

„Imate blagoslov, idite u Dubrovnik i pišite istoriju crkve”, poručio je dr Ireni Arsić episkop zahumsko-hercegovački Grigorije. I narednih pet godina književna istoričarka iz Beograda tragala je u dubrovačkim arhivama za dokumentima koja otkrivaju viševekovni napor Srba da u Dubrovniku podignu pravoslavni hram. Rezultat iscrpnog istraživanja jeste naučna studija „Srpska pravoslavna crkva u Dubrovniku do početka 20. veka”.

Autorka kaže da je i delu naše stručne javnosti bilo nepoznato da su pravoslavni Srbi u Dubrovniku podigli tri crkve. Uglavnom se naša istoriografija bavila Srbima katolicima. Ove godine se obeležava dvostruki jubilej, 170 godina od podizanja crkve Svetog arhanđela Mihaila na Boninovu i 130 godina osvećenja Blagoveštanskog hrama unutar zidina grada. Inače, prva pravoslavna crkva, posvećena svetom Đorđu, osveštana je 1800. godine i nalazi se na Posatu.

Zato nije čudno što je ova bogato ilustrovana spomenica izazvala veliku pažnju i na nedavnom Sajmu knjiga u Beogradu. Interesovanje za ovo delo pokazale su i kolege sa zagrebačkog Filozofskog fakulteta i iz Leksikografskog zavoda. Knjiga koju su zajednički izdali Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska, Srpska pravoslavna crkvena opština u Dubrovniku i beogradski „Ars Libri” štampana je na dva pisma – ćirilicom i latinicom ijekavicom.

„O pravoslavcima u Dubrovniku se veoma malo pisalo, postoje radovi o crkvi u Dalmaciji gde je Dubrovnik uglavnom bio jedno poglavlje. Episkop Nikodom Milaš je o Pravoslavnoj crkvi u Dubrovniku poslednji pisao i ta je knjiga izdata 1913. godine”, kaže Irena Arsić, čija je uža specijalnost istorija kulture Dubrovnika.

Srpski vladari su vekovima održavali veze sa slobodnim gradom Dubrovnikom. Ostali su brojni tragovi o posetama srpskih velikaša Dubrovačkoj republici. Mnogi Dubrovčani u ono vreme bili su oduševljeni srpskim manastirima. Tako je Nikola, otac Ruđera Boškovića, kao izvrsni poznavalac srpskih zemalja bio veliki poštovalac kulta Svetog Save. Diplomata Jeketa Palmotić u jednom epu opevao je dirljiv prijem u manastiru Mileševi posle razornog zemljotresa koji je 1667. godine pogodio Dubrovnik.

Ali, uprkos obećanjima Dubrovačke republike bosanskom vojvodi Sendalju Hraniću 1434. godine, Srbi u ovom gradu na pravoslavnu crkvu čekali su naredna tri i po veka. Pisac i filozof dum Ivan Stojanović je pisao: „Dubrovnik nije trpio druge vere na svom zemljištu”. Sa tako krutim stavom dubrovačke uprave nije se slagao istoričar i pravnik Lujo Vojinović koji je smatrao da „tvrdoglavo odricanje Dubrovnika da pravoslavnima dozvoli slobodu vršenja liturgije bijaše politička zabluda i znak staračke slabosti…”

Ali, posle Francuske revolucije došlo je, kako ističe, Irena Arsić, do slabljenja dubrovačke države što je omogućilo da Srbi pravoslavci 1790. godine, na osnovu zakona o bratstvima, osnuju crkvenu opštinu. Deset godina kasnije osvećena je prva pravoslavna crkva izvan gradskih zidina na Posatu. Tek 1804. godine dozvoljeno je da pravoslavni sveštenik stalno boravi u gradu.

Uz crkvu se okupljala nevelika, ali privredno moćna pravoslavna zajednica. Irena Arsić kaže da je i prema srpskim, ali i hrvatskim izvorima u 19. veku u Dubrovniku Srba bilo između 300 i hiljadu. Najistaknutiji Srbi u to vreme aktivno su učestvovali u društvenom, privrednom i kulturnom životu Dubrovnika.

„Neverovatno je kakvu su snagu, moć i uticaj imali najugledniji pravoslavni Srbi u Dubrovniku 19. veka. Đorđe Nikolajević, rodom iz Srema, odlikovan je i od ruskog i od austrijskog cara. Iako je bio lojalan građanin Austrougarske, na miran i diplomatski način je uspevao da od Beča dobije dozvolu da se ćirilica uvede u školu i sud, a da se crkva tako uredi da bude bliža narodu. Zatim, tu je izdavač Jovo Lainović iz Novog koji se kretao u plemićkim krugovima i učestvovao u osnivanju Narodne štionice (čitaonice) dubrovačke 1867. godine. Iako formalno neobrazovan, trgovac Božo Bošković bio je član dubrovačke uprave, a pisao je pisma koja imaju literarnu vrednost. Boškovićevom zaslugom i novcem podignut je saborni Blagoveštanski hram u centru Dubrovnika”, priča Irena Arsić.

Gosti Srba u Dubrovniku bili su i Vuk Karadžić i vladika Petar Petrović Njegoš. Kako kaže autorka knjige, Vuk je nekoliko puta dolazio u Dubrovnik i bio je rado viđen gost kod Srbina, ruskog konzula Jeremije Gadžića.

„Dolazak Njegoša u Dubrovnik izazivao je pometnju. Vlast je odmah uputila upozorenje da mu ne treba ukazati pažnju koja mu pripada. Dočekalo je ga samo pedesetak Srba i ruski konzul, ali ne i Đorđe Nikolajević koji je već bio rukopoložen za sveštenika. Crnogorski poglavar je znao da Nikolajević mnogo radi za pravoslavnu opštinu, ali i da je podanik Beča”, objašnjava Irena Arsić složenost prilika u kojima su pravoslavni Srbi živeli u Dubrovniku.

Iako Irena Arsić nije crkveni istoričar, episkopi Atanasije (Jevtić) i Grigorije nisu imali nikakvu primedbu na njenu knjigu. Autorka kaže da je u 2008. godini planirana i promocija knjige u Dubrovniku, ali da očekuje da se „Srpska pravoslavna crkva u Dubrovniku do početka 20. veka” pojavi i u knjižarama na Stradunu.

Milenko Pešić, POLITIKA
[objavljeno: 02.12.2007.]