Вести

U prilogu donosimo tekst nastojatelja manastira Banjska, Protosinđela Simeona, o savremenim principima i metodama obnove Banjske. Obnova manastira Banjske, zbog svoje kompleksnosti, monumentalnosti, duhovnih i materijalnih razmera, u poslednje vreme nalazi se u žiži javnosti.

ObnovaBanjske na principima kralja Milutina – paradigma brige o kulturnoj baštini. Kulturna baština srpskog narodapredstavlja jedan od glavnih stožera njegovog istorijskog, verskog i nacionalnogidentiteta. Njome se prepoznajemo ko smo i šta smo, njome se legitimišemo predsvetom, njome nas znaju kao hrišćanski narod, drevnih korena, sa hiljadugodišnjomistorijom, koji je svojim stvaralačkim impulsom obeležio prostore Balkana iprohujale vekove.

Otuda i krucijalni značaj očuvanjasrpske kulturne baštine za buduća pokolenja, kao i njenog obogaćenja stvaralačkimdoprinosom savremene generacije. Jer, ugrađujući sebe u vekovni korpus srpskekulturne baštine, mi se vezujemo za čisti izvor iz koga je ona potekla,naslanjamo se na večne ideale srpske srednjevekovne države, koji su iznedrilidela vredna istorijskog pamćenja i nacionalne žrtve.

Obnova manastira Banjska predstavlja paradigmu brige o kulturnoj baštini, jer se zasniva na principima njenog ktitora, kralja Milutina Banjskog, koji su ugrađeni u temelje ne samo Banjske, nego svih četrdeset crkava i manastira, koje je podigao za četrdeset godina svoje vladavine. A principi kralja Milutina su univerzalno hrišćanski, večni, nepromenljivi, jer izviru iz večnih vrednosti i večnih ideala, i bili su temelj crkvenog graditeljstva kroz dvehiljadugodišnju istoriju Crkve.

Stoga se i današnja obnova manastira Banjska može i mora sprovoditi samo na osnovu Milutinovih principa, Milutinove vizije i njegove, odnosno, metodologije Crkve. Neprihvatljivo je da bilo kakva današnja „sekularna“ metodologija (Službe zaštite) nameće sebe za vrhovnog arbitra i vrhovnog znalca, potirući, pritom, vekovna načela koja jeCrkva ugradila u temelje Svetih Arhangela, Dečana, Studenice, Banjske, Svete Sofije u Carigradu, Kijevo-pečerske lavre, velikih manastira Svete Gore…

Rezultati takvog pokušaja (nasilja) mogu biti samo krivotvorenje i iskrivljavanje funkcije i uloge, prirode i namene pomenutih zadužbina i pretvaranje ovih veličanstvenih postignuća ljudskog duha i stvaralaštva, evanđelske vere i nade, u svoje karikature („Spomenik treba dabude konzerviran, sačuvan i da bude neka vrsta muzeja“ – Vojislav Korać oBanjskoj; Banjska je „arheološko nalazište“ – M. Šuput, V. Korać).

Kako bi se kralj Milutin osećao da uđe u svoju Banjsku kao u muzej? Da li bi pozdravio sa odobravanjem one koji menjaju duh i namenu njegovih zadužbina, koji žele da pretvore žive ćelije CrkveBožije u muzej, da ih mumificiraju i fosiliziraju, jednom rečju da ih umrtve?

Uostalom, zar se nećemo potruditi kao narod, zar nećemo mobilisati sve svoje iskustvene i umne sile, svo znanje i umeće, da pripremimo dostojno mesto za povratak Domaćina – moštiju kraljaMilutina?  Zar u tom cilju ne treba obnoviti najpre veličanstveni hram, a zatim i ostale manastirske građevine? Zar bi Milutin voleo da počiva ispod turske kalote, a ne Pantokratora, opasan turskim zidom, a ne zidom obnovljenim po modelu koji je on postavio, zar bi voleo da se vrati, jednom rečju, u svojunajznačajniju zadužbinu uokvirenu znacima ropstva onih koji su je pre petstotinagodina uništili?

Pojedini krugovi stručne javnosti,međutim, pokušavaju da nametnu stav da se Banjska ne može obnoviti („Crkva nemože da se obnovi“ – V. Korać, „Unutar manastirskog kompleksa iz Milutinovogvremena ništa ne bi smelo da se gradi“ – M. Šuput, „Žele da obnove crkvu koja ne može da se obnovi“ – V. Korać), i imputiraju današnjoj generaciji srpskog naroda nesposobnost da obnovi ono što su naši preci pre 700 godina stvorili, da to sačuva i preda budućim pokolenjima kao najskupoceniju vrednost, koja će ih voditi kroz buduću tamu istorije.

Zar srpski narod danas nema kapaciteta da očuva predani mu zalog i stvori dela velikog dometa kojima će se diviti buduće generacije? Zar nema moći da obnovi Banjsku koja je stvorena pre 7 vekova? Ne mislimo. Ima i danas te sposobnosti u srpskom narodu, ima onih koji su spremni da u obnovu Banjske ulože sve svoje životne sile, kao nekada sam Milutin Banjski.

Uostalom, zar se može prihvatititeza da Crkva, koja je mogla da stvori Banjsku, Pećku Patrijaršiju, Žiču,Gračanicu, i nebrojene druge zadužbine, koja je uspela da ih očuva kroz vekove ropstva i preda budućim pokolenjima, nije sposobna danas da brine o njima, da ih obnovi i preda onima koji će doći? A gde je prostor da stvori nešto novo, samosvojno i originalno? Zar smo toliko sterilni i nesposobni kao narod danas?

Ili su, možda, u Crkvi danas tolike neznalice, nesposobni i zlonamerni, da svojom aktivnošću mogu samo „razoriti“ Banjsku? Takođe i eksperti iz Službe zaštite, koji su angažovani na obnovi Banjske, zar su potpune neznalice, nesposobni i nestručni, te svojim radom „razaraju“ Banjsku?

Pojedini stručni krugovi, povodom demontiranja turskog zida u Banjskoj, plasirali su ideje da je u pitanju „razaranje manastira“, „vandalski poduhvat“, „nasilje nad kulturnim dobrom“, koristeći se pritom neistinama da bi potkrepili svoje tvrdnje („bagerom se preoravaju arheološki slojevi“, radi se bez ikakve projektne dokumentacije i nadzora“,„napravljen je parking koji je asfaltiran“, „buldožeri ravnaju nalazišta umanastiru Banjska“…).

Naravno da sve to nije istina, turski zid je demontiran po projektu odobrenom od strane nadležne institucije, sa velikom pažnjom, uz stručni nadzor. A glavni protivnici demontiranja turskog zida nisu čak ni jednom posetili Banjsku od njenog oživljavanja 2004, da vide štase tamo zaista radi i da sagledaju svu veličanstvenost manastirskog kompleksa, koji je bio sputan i sakriven od očiju prethodnih generacija, sve do današnjih dana, kada je najzad oslobođen turskih okova. Mogu li oni uopšte biti vrhovni i neprikosnoveni arbitri u odlučivanju šta će se, kada i kako raditi u Banjskoj, i da iz svojih udobnih pozicija u Beogradu putem nevidljivih niti povlače poteze u Banjskoj? Pri tome, bez saradnje sa vlasnikom, tvorcem i čuvarem ovih svetinja –Eparhijom raško-prizrenskom?

Kralj Milutin je Banjsku i ostale zadužbine podizao imajući pred sobom pre svega interes Crkve i Države, a to znači naroda srpskog, njegovog prosperiteta, napretka i jačanja na istorijskoj pozornici. I danas život koji buja u Banjskoj i potrebe Crkve zahtevaju obnovu i postavljaju njene okvire. Stoga je cilj današnje obnove prezentovanje upravo Milutinove Banjske, Banjske kao hrišćanskog i monaškog centra, u skladu sa vizijom kralja Milutina, a ne Banjske kao „arheološkog nalazišta“, ili Banjske kao turskog utvrđenja.

Uostalom, umesto da čuva turski zid, simvol ropstva i pokorenosti države Srbije, manastir Banjska ukazuje na neophodnost hitne obnove Milutinovog zida iz 14. veka, simvola državnosti i moći Srbije, koji se sada nalazi u jadnom stanju, urušava se i rastače, i pretida za 2-3 godine potpuno nestane ispred naših očiju, i pored višedecenijskog dosadašnjeg rada na njegovoj konzervaciji, od strane upravo onih stručnjaka koji su danas najveći protivnici obnove.

U procesu veličanstvenog projekta obnove, manastir Banjska i Eparhija raško-prizrenska očekuju saradnju i pomoć Službe zaštite, imajući pritom u vidu da je Služba zaštite (i one struke koje inkorporira u sebi – arhitektonska, građevinska, arheološka, slikarska…)pozvana da svoja inženjersko-tehnička znanja stavi u službu ostvarivanja uzvišenih ciljeva i večnih vrednosti, onih koji su ugrađeni u temelje najvećih postignućaduha srpskoga naroda u srednjem veku, a ne da preuzima na sebe isključivu ulogu odlučivanja i arbitriranja u domenu u kome često ne poseduje ni osnovna znanja i osposobljenosti. Tek tada će naći svoj pravi smisao i svoju pravu ulogu u istorijskom toku, i obogatiti ga stvaralačkim doprinosom, jer je za angažovanjeu oblasti crkvenog graditeljstva, kao i u svakoj drugoj oblasti crkvene umetnosti,potrebno imati mnoge druge vrline, osim usko stručnih, inženjersko-tehničkih, znanja i osposobljenosti.

SkulpturaBogorodice Banjske –čeka skori povratak u svoj dom. Obnova manastira Banjska neodvojivo je povezana sa povratkom moštiju svetog kralja Milutina Banjskog i mermerne skulpture Bogorodice Banjske u Banjsku. I Domaćin ovoga doma i njegov Pokrovitelj, bili su, kao posledica nasilja, vekovima udaljeni od svoga obitališta, i sada seu istom istorijskom trenutku stiču ova tri događaja – obnova, povratak Domaćina i povratak Pokrovitelja.

Eparhija raško-prizrenska i manastir Banjska, kao nosioci obnove, pozivaju sve zainteresovane i dobronamerneda se uključe u obnovu Banjske – manastira, banje i naselja. Cilj je obnova hrama svetog Stefana i celokupnog manastirskog kompleksa, revitalizacija lekovite banje i razvoj naselja Banjska.

Protosinđel Simeon

Nastojatelj manastiraBanjska

izvor: Eparhija raško-prizrenska i kosovsko metohijska