Вести

Sve nacionalne manjine Albanije, koja manje a koja više, dale su svoj pozitivni doprinos u istoriji albanskog naroda. Među njima i

Piše: Prof. Dr Kaplan BUROVIĆ, akademik – електронском поштом 23.01.2011

+++

srpsko-crnogorska nacionalna manjina, pa i ona srpsko-makedonska.

Doprinos ovih nacionalnih manjina nije se ograničio samo u ekonomskom razvoju zemlje, niti samo na polju kulture, prosvete i nauke, već i na bojnom polju, gde se krv lila, pa se i ginulo. Mnoge su se srpsko-crnogorske i makedonske majke obvile u crno zato što su njihovi sinovi (pa i kćerke!) dali svoje živote za slobodu Albanije. Srbo-Crnogorci i Makedonci branili su Albaniju kao svoju domovinu i borili si se za nju rame uz rame sa Albancima, kao sa svojim saplemenicima, kao sa svojom braćom, kao sa svojim narodom.

Kad su Albanci stigli u Mat u IX-X veku nove ere, a u narednim počeli da se šire i van te oblasti, oni su živeli u simbiozi sa tamošnjim Slovenima, Srbo-Crnogorcima i Srbo-Makedoncima, koji su sredinom VI veka, tačnije 548. godine, ušli u Durrhachium, od njih srbiziran u Drač, a Albanci, jedno pet vekova kasnije, albaniziraće ga u Durrës. Tada su Sloveni delili sa Albancima i dobro i zlo, pa se i njihova istorija isprepljiće. Ova će im se istorija isprepljesti i u narednim vekovima, pa i kad je albanski etnos brojčano nadvladao slovenski.

Slovenska feudalna gospoda, kao uopšte evropska, čuvala je strogo svoj stalež i staleške privilegije, vladajuće pozicije, tako da nije dozvoljavala nikome iz nižih staleža, ni svojim saplemenicima, da prodiru u njemu, ne samo u svetovni, već ni u onaj klerikalni. Ponajmanje su to dozvoljavali nesrbima, pripadnicima jednog drugot etnosa, konkretno – Albancima. Trebaće da Albaniju okupiraju Turci, da se oni izviju i afirmiraju kao feudalna gospoda. Turska je feudalna klasa bila liberalnija, pa je dozvoljavala i pojedincima od pokorenih naroda da se afirmiraju kao feudalci, dovoljno da se stave u službi sultana njihovog i da se istaknu na bojnom polju.

U ta vremena, Albanija (Albanci su je zvali Arberija!) bila je geografski pojam. Kao što su bili geografski i administrativni pojmovi i nazivi Prevalitanija i Severni Epir (zatim Nuovo Epirus), kako su nazivali rimski i vizantijski okupatori pokrajine, čiji će se delovi kasnije uklopiti  u pojam Albanija, pa i činiti tu Albaniju. Sve do kraja XVI veka taj se pojam nije prostirao preko reke Drim. U ta vremena, preko reke Drim je bila Crna Gora i Srbija.

Pa i do XVI veka, sve do smrti Skenderbega i okupacije tih predela od Turaka, gro stanovništva Albanije je bio slovenski, srpsko-crnogorski i makedonski, sa jakim primesama Vlaha, Bugara, Grka i Jevreja. Posle pada Skadra u turske ruke (1479), Albanci će masovno početi da sa gora današnje Srednje Albanije prodiru preko reke Drim, gde su se nastanjivali za stalno, množili se kao obično enormno, tamanili mesno stanovništvo (Srbo-Crnogorce) i albanizirali one, koji su se spasili na koji način njihovog krvavog mača.

Ne samo na severu od Drima, već i na istroku od Crnog Drima, gro stanovništva je do kraja XIX veka bio pravoslavne vere i srpsko-crnogorske, odnosno srpsko-makedonske nacionalnosti, što nam svedoči i veliki albanski prijatelj, Englez Noel Malcolm. Evo što kaže doslovno:

 „Shumica e popullsisë së Lumës mbeti sllavishtfolëse dhe ortodokse deri në shekullin XIX“ [Veći deo stanovništva Ljume (danas oblast Istočne Albanije,- KB) govorilo je slovenskim jezikom i bilo pravoslavno sve do XIX veka].¹⁾

Tako su duž XVII i XVIII veka Albanci gora Stednje Albanije silazili u današnju Severnu i Istočnu Albaniju, nastanjivali je za stalno i albanizirali slovensko stanovništvo. Ovo nam svedoči i poznati francuski naučnik, etnograf i geograf Ami Bue (Boué, 1794-1881), koji je lično posetio te krajeve i ostavio svedočanstvo: „Albanci su bastardi, pomešani sa Srbima…“²⁾

A rekao je to i albanski osnivač neo-šćiptarizma Branko Merdžani (Merxhani). Ovaj doslovno kaže da u žilama svojim Albanci imaju krvi: „slovenske, grčke, turske, arabske, čerkeske, italijanske, francuske, nemačke i dr.“³⁾

Da je Albanija geografski pojam rekao je na Berlinskom kongresu i pruski kancelar Oto von Bizmarck (1815-1898). I bitće to Albanija još dugo vremena, sve dok joj se 1913. godine, jednom međunaridnom konvencijom, nisu fiksirale političke granice.

Treba znati da je jedan Srbo-Crnogorac i uveo ove Albance u istoriju. To je bio drački strateg Ðorđe Manijak, koji godine 1043 regrutiše Albance kao najamnike, postrojava ih sa ostalim svojim vojnicima i, iz Drača, triumfalno maršira na Solum, osvaja ga i nastavlja za Vizant (Carigrad-Istanbul), sa namerom da i on uzme učešće u tadašnjim borbama za carski presto. 1043-ta, sa postrojavanjem Albanaca pod zastavom Ðorđa Manijaka, godina je početka istorije albanskog naroda. Do te godine istorija nije poznavala Albance. Sledstveno, pre 1043. godine, pa i za nekoliko vekova posle, imamo posla sa istorijom Albanije, a ne sa istorijom Albanaca. Tu su istoriju sačinjavali Pelazgi, među kojima su i proto-Sloveni (Serboni, Sarmati, Andi), zatim Tračani, pa Grci, Iliri, Kelti (njihovo pleme Albanoi i daće ovo ime ovim prostorima!), Rimljani, svakojaki varvaski narodi, zatim Vlasi, Sloveni, Cigani, ali ne i Albanci, koji, kako je to priznao i najveći albanski filolog, akademik, prof, dr Eqrem Çabej, dolaze u Mat tek u X veku naše ere.⁴⁾

Koju godinu pre Ðorđa Manijaka, u okolini Drača diže svoj srpsko-crnogorski i makedonski narod na ustanak protiv Vizanta Tihomir. Ne i Albance, jer tada tamo nije bilo ni žive duše albanske! Tada su Albanci još uvek čučali u oblast Mata. Ustanici Tihomira se ujediniše sa srbo-makedonskim ustanicima Petra Deljane: Dan-danas u Albaniji postoji pravoslavna porodica Deljana: Thoma Deljana – 1967. godine bio je ministar Prosvete i kulture, koji se izjavljuje za Albanca. Drukčije – ne ministar, već ni čistač klozeta tog Ministarstva ne bi mu dozvoli da je !

Posle propasti ustanka Tihomira i Petra Deljane, Vizantijci su opustošili oblast između Tirane i Drača, pa su tu sišli iz Mata Albanci, koje – kako rekosmo – rekrutuje Ðorđe Manijak.

Ova istorija pripada Albaniji, ali ne i albanskom narodu. Isto tako i istorija feudalne porodice Progon, Skura (Mihailo, Progon), pa Komnenos (Mihailo I, Teodor, Mihailo II, Jovan Asen, Aleksandar, Komita), pa Balšić, pa Dušman (Damian, Goran, Nenad i Ljeko), pa Jurišić, Jonima, Zaharija, pa Muzaka, pa Arjaniti, porodica Crnojević (Stevan, Ivan, Radić i Staniša-Skenderbeg), porodica Dukađini i druge, sve do feudalne porodice Bušatlija. Kojem god narodu pripadale one i kakve god vere bile, izuzimajući porodicu Topija i Dukađini, prva anžuinskog i druga nemačkog porekla, sve su one bile mesne, meštani i, kao takve, ne mogu se smatrati okupatorima, ni kad su samostalno vladale, niti kad su bile u vazalnom odnosu sa vizantijskom vladajućom dinastijom, posebno sa srpskom vladajućom dinastijom Nemanjića, pa ni sa mletačkim vlastima. Izuzetak čine one feudalne porodice, koje su se preko islamske vere istovetile sa turskim okupatorom i pretstavljale tursku vlast, realizirajući i turske okupatorske planove i ciljeve, sve do turciziranja mesnog stanovništva.

Od godine ulaska u istoriju Albanije, iz Mata Albanci su se permanentno, iz veka u vek, pa i iz decenije u deceniju, širili na sve strane današnje Albanije. Enormnim množenjem, novim pridošlicama iz gora Srednje Albanije i asimiliranjem tamošnjeg nealbanskog stanovništva, Srbo-Crnogoraca, Srbo-Makedonaca, Bugara, Vlaha, Grka, Italijana, Turaka, Kurda, Armena, Tatara, ne samo što će nadvladati brojčano, već će – posle turske okupacije – preko svoje feudalne klase početi da igraju i ulogu od prve ruke.

Prva u istoriji poznata država imenom Albanija (ne Shqipëria, niti Arbëria!) formirala se ispod reke Drim, u današnjoj oblasti Dukađin i Mirdita. Njen vladar je bio Srbo-Crnogorac Progon, čijem će sinu Dimitru srpski vladar Stevan Prvovenčani dati za ženu svoju kćerku Komnenu, koja će vladati tom Albanijom ne samo pored svog supruga, već – pošto je on umro – i samostalno. A kad se preudala, pomoći će je u tome i suprug – vlastelin Gligor Komona, isto tako Srbo-Crnogorac.

Srpsko-Crnogorski vlastelini (i bugarski, i makedonski, i vlaški, i grčki!) vladali su tadašnjom Albanijom (koja se prostirala ispod reke Drim!) sve do turske okupacije, a u pojednim oblastima i posle turske okupacije, posebno u Severnoj Albaniji, sa centrom u Skadar. Njihova istorija, postepeno, od istorije Albanije pretapa se i u istoriju albanskog naroda tog vremena i tih krajeva.

Ovi Sloveni Albanije daće albanskom narodu i njihovog nacionalnog heroja – veleslavnog Ðorđa Kastriotu – Skenderbega, koji je za četvrt veka neprekidno predvodio pobedonosno Albance i sve druge narodnosti Albanije iz pobede u pobedu, a protiv turskog okupatora. Otac Skenderbega, Jovan I Kastriota, bio je vazal srpskog vladara Stevana Lazarevića. Sâm Skenderbeg bio je vazal srpskog vladara Ðurđa Brankovića, dok se sin Skenderbega – Jovan II – oženio Irenom, kćerkom tadašnjeg srpskog vladara Srbije.

Oko Skenderbega su se okupili tada svi junaci Albanije tog vremena, među njima u prvom redu Srbo-Crnogorci i Srbo-Makedonci, čija imena beleži istorija. Od njih posebno se istakao Grof Branko, po svemu ujak, brat Skenderbegove majke Vojislave, najpoverlivija ličnost Skenderbega.

Kao ministar Spoljašnjih poslova Skenderbegu je služio Srbo-Crnogorac Pavle Anđelić, tadašnji drački biskup, koji će svojom rukom zabeležiti prvu albansku reč, prvu albansku rečenicu i misao, poznata u istoriji albanskog pisma i jezika kao FORMULA E PAGËZIMIT (Formula kršćenja), koja je iz godine 1463.

Za svo vreme turske okupacije, dok su muslimani Albanije, kao uostalom i muslimani svih krajeva Balkana, učinili zajedničku kauzu sa turskim okupatorom, hrišćanski Srbo-Crnogorci Albanije, kao i svi drugi hrišćani ove zemlje i Balkana uopšte, sačuvali su u svom srcu iskru slobode, pa su i samim ustrajanjem u hrišćanstvo, davali pasivan otpor okupatoru. Od pasivnog otpora oni će preći i u aktivan, ne samo hvatajući šume i planine kao hajduci, kačaci, već i dižući se s vremena na vreme i na ustanak, sami ili u saradnji sa ostalim hrišćanima Balkana.

Pod turskom zastavom Skadrom je u početku vladao Staniša (preverom nazvan Skenderbeg), sin crnogorskog vladara Ivana Crnojevića. On se zato i islamizirao, da bi na taj način nastavio vladavinu nad tim oblastima, koje su sve do turske okupacije pripadale njegovom ocu. Skadarskim sandžakatom i pašalukom vladali su i drugi Srbo-Crnogorci. Srbo-Crmogorac je bio i Sulejman Mali, sandžakbeg u Skadar krajem XVII veka, kada u tom gradu još uvek gro stanovništva čine Sloveni, od hroničara zvani Iliri još od VII veka. Srbo-Crnogorci su i Bušatlije, koji su vladali Skadrom kao veziri gotovo oko 100 godina, od 1757. sve do 1860. godine. Pod vladavinom Buštalija u Skadar preteže albanski elemenat, pristigao tu iz okolnih gora i planina, enormnim množenjem i asimilacijom nealbanaca, među kojima glavni deo čine upravo Srbo-Crnogorci, kako oni islamske, tako i oni katoličke veroispovesti.

Srbo-Crnogorski vladari Skadra, pod turskom zastavom, pleli su istoriju ne samo Severne Albanije i tamošnjih Albanaca, već i istoriju Srednje Albanije, kao i istoriju Crne Gore i crnogorskog naroda, onih predela koji su bili pod tursku vlast.

Naglašavamo da su skoro svi biskupi Severne Albanije bili Srbo-Crnogorci, pa i onaj što se spominje imenom Lazar Arbanensis. Oni su učinili i doprineli jako mnogo da se sačuva katolička vera kod Albanaca. Kroz ovo doprineli su da se sačuva i albanski jezik, pa i duh otpora prema turskom okupatoru, da su ih sami Albanci opravdano prisvojili. Danas ih oni tretiraju kao svoje, kao Albance, pretendirajući i za njihovo albansko etničko poreklo, pa i onda kad su im ovi otvoreno rekli, usmeno i pismeno, da su Srbi, a ne Albanci. Koliko za primer, sem pomenutog Pavla Anđelića i Lazara, spominjemo dr Petra Bogdana i Matiju Mazareka. Porodice Anđelić, Bogdan i Mazarek dale su Albaniji i mnoge druge biskupe. U Albaniji je naročito poznata biskupska porodica Bjelić, koju je Fan Noli prekrstio u BARDHI.

Frano Bjelić (Frang Bardhi – 1606-1643) autor je prvog rečnika albanskog jezika i, kao takav, prvi albanski leksikograf.

Dr Petar Bogdan (1625-1689) autor je dela CUNEUS PROPHEDTARUM, napisano na albanski, srpski i latinski jezik. Albanci ga smatraju kao „Shkrimtari më i shquar i letërsisë shqiptare të vjetër“(Najznačajniji književnik stare albanske književnosti“)⁵⁾.

Njegovi sledbenici dan-danas žive u Skadru, gde nastavljahu da nose to prezime (iako su sada muslimani!), dok su u Kukës promenili to prezime u SHEHU: Kudusi Shehu – potpresednik Sreskog narodnog odbora 1969., lično mi je priznao da su do kasno nosili prezime BOGDANI.

I autor prve štampane knjige na albanskom jeziku – MESHARI – je Sloven, pop Ivan Buzuk, sin Budek Buzuka. Doduše ovaj nije bio Srbo-Crnogorac, već Hrvat, od onih, koje je Vatikan slao u Skadar da tamo služe.

Ali, ako on nije bio Srbin, bio je Srbin katolički pop Mihailo Konstantin Ðečov (1873-1929), poreklom iz sela Kryeziu (Puka – Albanija). On je jedan od prvih autora drame na albanskom jeziku (DASHTUNIJA E ATDHEUT, 1901) i drugih literarnih dela. Pogotovo je poznat kao etnografa: sakupio je i pripremio za štampu delo KANUNI I LEKË DUKAGJINIT (OBIČAJNI KODEKS LJEKE DUKAÐINSKOG, Skadar 1933), čime se afirmirao kao jedan od prvih albanskih etnografa, pa i kao arheolog⁶⁾. I za njega Albanci pretendiraju da je bio Albanac i po nacionalnom poreklu, ali je u poslednje vreme istupio i jedan Albanac, poznati naučnik-albanolog prof. dr Aleksandar Stipčević, koji je rekao svojim Albancima da je bio Srbin ne samo dr Petar Bogdan, već i M.K. Ðečov.⁷⁾

Kad smo već kod popova i biskupa, naglašavamo da Albanci nikada nisu imali ni svoju pravoslavnu crkvu. Osamostaljenje albanske pravoslavne crkve od Carigradske patrijaršije delo je Grka Fan Noli (pravo ime Teofan Mavromatis) i Srbo-Crnogorca Ðorđa Nikolića, otac veleslavnog književnika Miđeni. Preko srpske crkve Albanci su i primili hrišćanstvo, a preko srpske katoličke nadbiskupije u Baru (Crna Gora) i srpskih katoličkih biskupa, kao što su bili konkretno pomenuti iz porodica Bjelić, Anđelić, Bogdan, Mazarek, pa Petar Burović, Andrija i Vicko Zmajević. Zahvaljujući srpskim biskupima Albanci su sačuvali ne samo hrišćanstvo, već i jezik, a ovo znači – svoju etničku pripadnost, iz koje će se razviti i njihova nacionalna svest.

Kako se zna, godine 1479. branili su Skadar od turskog napada Srbo-Crnogorci, koji su ga, kako to priznaju i sami albanski akademici, istoričari, pet vekova redom imali za prestolnicu svoje države. Godine 1913. će ga Srbo-Crnogorci i osloboditi od turskog okupatora. Kako 1479., tako i 1913. godine Albanci su skoro en bloc bili na strani Turaka. Svaka čast pojedincima, koji su se rame uz rame sa balkanskim narodima borili protiv turskog okupatora, a koje današnji Albanci, umesto da se s njima ponose, proglašavaju ih i za izdajnike! U isto vreme srpsko-crnogorska nacionalna manjina Albanije je bila en bloc na strani oslobodioca, koji – posle tolike proliveni krvi (5.000 ubijenih!!!), prisileni od Velikih Sila i da bi izbegli svetski rat, ustupiše oslobođeni Skadar albanskom narodu, bez kapi krvi prolivene za to od njihove strane. Naprotiv, prolili su reke krvi na strani turskog okupatora.

I ne samo to: srbo-crnogorski manjinci će uzeti učešće i u proglašenju nezavisnosti Albanije 28. novembra 1912., dok će Srbija biti prva zemlja na svetu koja će priznati Albaniju za sasvim nezavisnu državu, u mutne dane 1913, kada su se Velike Sile spremale da je stave pod protektorat Italije ili Austrije.

U borbi protiv turskog okupatora Albanije, sem onih Srbo-Crnogoraca (i Srbo-Makedonaca!), koji su se borili uz Skenderbega i stvorili veleslavnu i mitiziranu epopeju albanskog naroda, posebno se istakao i Skadranin Risto Silić, koji je poznat i kao albanski književnik, jer je i pisao na albanskom jeziku, i to značajna dela i sa značajnim umetničkim vrednostima.

Ovde treba da naglasimo: dok su albanski muslimani, na čelo sa Hadži Ćamilom, 1914. godine spustili i svojim nogama gazili albansku zastavu, dok su oni pod turskom zastavom marširali protiv prve albanske vlade, one koja je proglasila nezavisnot, Srbo-Crnogorac Risto Silić je jedini pesnik na svetu (posebno u Albaniji!) koji je preko svoje divne antologijske pesme TRADHTORËVE TË KOMBIT (IZDAJNICIMA NARODA) snažno osudio to. Istovremeo Srbi su jedini narod, koji je pritekao u pomoc albanskoj vladi svojim oružanim snagama i razbili odnarođene bašibozuke Hadži Ćamilia, koji behu opkolili Drač i primorali kneza Wilhelm Wied (imenovan od Velikih Sila za vladaoca novo-stvorene albanske države) da se popne na brod i otplovi za svagda iz nemirne i u svemu nesigurne Albanije, koja nije trpela da njom vlada jedan nemusliman, pa je zato tražila da joj iz Turske dođe za sovrana koji turski princ.

Od dana proglašenja nezavisnosti Albanije, Srbo-Crnogorci su se dušom i telom odali novo-stvorenoj albanskoj državi i doprineli njenom konstruisanju i konstituiranju, stabiliziranju. Iako su tako mnogo doprineli oslobođenju Albanije, oni nisu tražili ni najobičnija ljudska prava, kamoli i prava nacionalne manjine, bože sačuvaj neki status autonomije (kao npr. grčka nacionalna manjina, pa i vlaški etnos!), iako je albanska vlada, pred Velikim Silama i tadašnjoj OUN, uzela obavezu da nacionalnim manjinama prizna i poštuje sva prava.

Iako su Srbo-Crnogorcima Albanije negirana i elementarna ljudska prava (ona će se od Envera Hodže negirat i samim Albancima!) nijedan pripadnik srpsko-crnogorske nacionalne manjine nije se zauzeo organiziranjem ma kakve organizacije neprijateljski raspoložene prema Albaniji i albanskom narodu, niti je uzeo učešče u ma kakve organizacije takve prirode organizovane od drugih, iako su se tu, na njihove oči, organizovale veliko-albanske tajne terorističke organizacije, koje su preko granice ubacivale svoje diverzante u Metohiju i Zapadnu Makedoniju da kačačkim akcijama destabiliziraju Srbiju, pa su je sa teritorije Albanije i oružano napale iza leđa, upravo u kritičnom momentu angažiranja Srbije u Drugom balkanskom ratu protiv Bugarske.

Albanski istoričari priznaju da su prve iskre albanskog preporoda stigle u Albaniju iz albanske dijaspore, ali prećutkuju da je njihov prvi preporoditelj Jeronim de Rada sin srpsko-crnogorske nacionalne manjine, iako im je ovaj ne samo svojim prezimenom, već i samim naslovom svoje poeme MILOSAO rekao to sasvim jasno.

Naglašavamo da je prvu školu na albanskom jeziku otvorio u Albaniji još za vreme turske okupacije Srbin Dositej Obradović. On je okupio albansku decu oko sebe i naučio im prva slova, kad pisati i čitati na albanskom jeziku nisu znali ni tadašnji državnici Albanije. Kako priznaje eks-predsednik Saveza književnika Albanije Dimitar Šuterići, u ta vremena obrazovani Albanci (oni koji su znali pisati na albanski jezik!) brojili su se na prstima jedne ruke.

Pripadnici srpsko-crnogorske nacionalne manjine, posebno oni u Skadru, uspeli su da izvoje dozvolu od turskih vlasti da otvore na svom jeziku osnovnu školu, koju su sami izdržavali, svojim troškovima. U ovoj školi oni su primali i albansku decu. Kad je 1925. godine uspostavljena albanska vlast u Skadar, od tih vlasti škola je zatvorena, njena sredstva, materijalna i novčana, prisvojena, pa je njima otvorena škola na albanskom jeziku, u kojoj Enver Hodža nije dozvoljavao srpsko-crnogorskoj deci da uče ni na albanskom jeziku. Ko ne veruje, neka proveri: Dušanki Burović, za vladavine Envera Hodže, nije joj dozvoljeno da nastavi srednje obrazovanje, a njenom bratu Dušanu – ni osnovno. Razlog? Zato što im je otac bio uhapšen kao politički osuđenik, za što su albanske vlasti znale sasvim dobro da je potpuno nevin! Doduše, ovako su Enverovci postupali i sa svojom, albanskom decom. Žigosanim kao narodni neprijatelji, ili kao deklasirani, iako im zakonom nije uskraćeno pravo školovanja, praktično im se to nije dozvoljavalo.

Posle proglašenja nezavisnosti Albanije u Srbiji se štampa i prvi bukvar za albanske škole, koji se, natovaren na konje, prebacuje u Albaniju i njime albanski mališani (i ne samo mališani!) počinju da sriču prva pisana slova svog jezika. U znak zahvalnosti, kako rekosmo, Albanci zatvoriše srpsko-crnogorsku školu u Skadar.

U narodno-oslobodilačkoj borbi albanskog naroda protiv italo-nemačkih fašističkih okupatora, srpsko-crnogorska nacionalna manjina je uzela učešče uz progresivne snage albanskog naroda en bloc. Mnogi su od njih pretvorili svoje kuće u partizanske baze, a ne malo njih je uzelo učešče i u ratnim okršajima, sa oružjem u ruci, ne samo kao obični partizani, već i kao rukovodioci, u sastav komandujućeg kadra Komunističke partije Albanije i partizanskih jedinica. Oni su pod albanskom zastavom lili svoju krv na sve strane Albanije, za njeno nacionalno i društveno oslobođenje, bez ikakvih nacionalističkih iluzija. Mnogi od njih su položili i svoje živote – za Albaniju i albanski narod, a sa nadom da će im se posle rata priznati bar elementarna ljudska prava i prava nacionalne manjine, onako kako se to predviđa i međunarodnim zakonima o nacionalnim manjinama.

Albanci su organizovali i Fašističku partiju, u službi italijanskog okupatora, dok Srbo-Crnogorci nisu pristali da budu ni njeni najobičniji članovi. Albanci su organizovali i SS divizije „Skenderbeg“ i „Kosovo“, pa su pod zastavom Hitlera pošli da se bore na Istočnom i Zapadnom frontu, u Mosvi, Stalingradu i u Parizu, dok pripadnici srpsko-crnogorske manjine ne samo što sami nisu organizovali SS divizije, ni najmanju četu, već nisu ni u albanskim pomenutim divizijama uzeli učešče.

Danas se Albanci gorde svojim borcima protiv italo-nemačkih okupatora Hajrulla Kastrati i Šerif Destani, opkoljeni, uhvaćeni i obešeni u Skadar, prelazeći ćutke preko imena stica pomenutog Dušana i Dušanke, koji je uspeo da probije obruč i da nastavi borbu rame uz rame sa albanskim partizanima, pa je i doprineo albanskom narodu više od njenih sinova njegovog uzrasta, sredine i vremena⁸⁾.

Sva Albanija posebno poznaje Perlata Redžepi, Branka Kadića i Jordana Misju, afirmirani kao Tri heroja Skadra (Tre heronjt e Shkodrës)⁹⁾, koji su 22.VI.1942. godine poginuli sred Skadra, a boreći se u okruženju protiv italijanskih fašističkih okupatora. Sami su Albanci njihovu borbu do poslednje kapi krvi okarakterisali kao „epope legjendare, një nga epizodet më heroike të Luftës sonë Nacionalçlirimtare“(Legendarna epopeja, jedna od najherojskih epizoda naše Narodno-oslobodilačke borbe“)¹⁰⁾, koju su opevali i u pesme. U toj veleslavnoj epopeji samo je Perlat Redžepi Albanac. Branko Kadić (1921-1942, posle rata progašen za Narodnog Heroja) i Jordan Misja su pripadnici srpsko-crnogorske nacionalne manjine.

Kao Branko i Jordan borili su se i mnogi drugi pripadnici srpsko-crnogorske nacionalne manjine, lili krv i položili svoje živote za Albaniju i albanski narod. Evo imena nekih od njih, koji su se posebno istakli svojom borbom i svojim samoodricanjem:

Vasil Šantić (1913-1944) – komunistički militant još od 1931, koji se 1937. godine bira na dužnost šefa Pokrajinskog komiteta Tirane, a 1941. jedan je od glavnih organizatora Komunističke partije Albanije i Narodno-oslobodilačke borbe albanskog naroda. Izdajom od strane Envera Hodže ubijen je na čelo dužnosti, koje mu je nalozila njegova Partija. Posle rata proglašen je za Narodnog Heroja.

Vaso Kadić (1920-1942) – član komunističke organizacije Skadra, prvoborac protiv italijanske fašističke okupacije, koji je – zajedno sa Albancima – dočekao sa puškom crnokošuljaše Benito Musolinia na ulazu u Skadar, dok su neki drugi Albanci izašli ovim Italijanima u susret i dočekali ih buketima cveća, pa su ih i pozdravili kao svoje oslobodioce od „muslimana“! V.Kadić dana 22.II.1942. godine organizira u Skadru demostraciju protiv okupacije zemlje. Na čelu te demostracije je ubijen. Albanska ga istorija beleži kao „dëshmori i parë komunist“(prvi komunista pali borac).¹¹⁾

Vojo Kušić (1918-1942) – komunistički militant, član Komunističke grupe Skadra od osnivanja, 1942. godine bira se za člana Pokrajinskog komiteta za Tiranu i imenuje se komandantom gerilskih jedinica Narodno-oslobodilačkog rata u Albaniji. Pao je u okruženju u Tirani, zajedno sa Sadikom Stavileci (Albanac) i Džodži Martini (Vlah). Istoriografija Albanije je okarakterisala njihovu borbu kao „Një nga luftimet më heroike të zhvilluara në qytet gjatë vitit 1942″(Jedna od najherojskih borbi razvijenih u grad duž godine 1942)¹²⁾. Posle rata je proglašen za Narodnog Heroja. Njegovo ime dato je u Albaniji mnogim ulicama gradova, kvartovima, školama, sportskim institucijama i dr. U Tirani mu je podignut i spomenik. Sve sa pretendiranjem da je bio Albanac! Kao i za sve druge.

Da se ne odugovlačimo, evo da spomenemo i nekoliko drugih: Petar Bulatović, Lazar Silić, Drago Silić, Bako Čulić, Ciril Pistoli (posle rata ministar Zdravlja).

Pripadnici srpsko-crnogorske nacionalne manjine nisu doprineli albanskom narodu samo puškom u ruci za njegovo oslobođenje od svakojakih okupatora, već i na polju ekonomkog, pa i klutno-prosvetnog, umetničkog i naučnog razvoja. Oni su među prvim preporoditeljima, među prvim dobrovolnim zadrugarima, među prvim novatorima, među prvim umetnicima i književnicima, među prvim naučnicima, pa i među prvim disidentima i borcima protiv socijal-fašističkog terora Envera Hodže i njegove klike. Oni su dali maksimalni doprinos za oporavak i razvoj zemlje posle ratnih pustošenja u toku DSR, pa i maksimalni doprinos za demokratizaciju, boreći se opet u prve redove, a često i kao niko drugi, prethodeći i samim Albancima. Sem već pomenutih, evo da evidentiramo i neke druge ličnosti: Risto Silić, Blažo Silić, Lazar Silić, Drago Silić, Laura Silić, Andrija Kušić, Miloš Ðorđe Nikolić, Ciril Pistoli, otac Veliša Popović, Drago Pjetri, Vaso Andro, Husein Lačević, Andro Peličić, Bogić Krstović, Ibrahim Tukić, Husen Kockić, Hasan Lekić, Zarija Brajović, Milan Brajović, Pavle Brajović, Kaplan Burović, Vladimir Misja, Valentina Pistoli, Minela Savo, Asim Belinovi, Faruk Kaleši, Eljaz Guri, Hajrula Leka, Ćamil Haluni, Bledar Bašanović, Dijana i Snežana Šoškić, Dese Jako i bezbroj drugih.

Jedan od militanata ove srpsko-crnogorske manjine, prvi predsednik Udruženja „MORAČA-ROZAFA“, dobro poznati i od svih cenjeni gospodin Milan Vaso Brajović, koji je i lično doprineo albanskom sportu (fudbalu) kao malo ko drugi, u svom raportu o srpsko-crnogorskoj manjini u Albaniji, održan 10. decembra 2004, na Konferenciji Partije ujedinjenja za ljudska prava, naglašava: „ Tokom istorije njene ekzistencije na ovim oblastima, ova manjina je suživela sa većinskim delom stanovništva u duhu bratstva, mira, verske i etničke tolerancije, koje je služilo kao primer za ceo region u Evropu, gde su sukobi između većinskog i manjinskog stanovništva bili česti…Hoću da posebno naglasim: naša manjina, posle teškog perioda albanske tranzicije i sukoba u bivšoj Jugoslaviji, nemira u Albaniji 1997. godine, dala je veliki doprinos u odnosima smirivanja tenzija između dveju susednih zemalja, preko raznovrsnih kulturnih i sportskih aktivnosti, organizujući sastanke i susrete sa pretstavnicima vlasti s obe strane granice, polazeći od načela dobrog susedstva, gde su česti kontakti rezultirali međusobnim poverenjem i pozitivno uticali na razvoj severnog dela Albanije. Plod te saradnje je razvoj oblasti od Skadra do granice Hani Hotit (Božaj) i infrastruktura novih izgrađenih kuća. Tako, premostili smo mentalitet predrasuda, kojim, kada smo tražili otvaranje granica, zvali su nas neprijateljima, ali je najzad pobedila činjenica da naša dela su u skladu sa realnošću evropske integracije, u kojoj multietnička društva su realnost vremena. Samo se ovim putem možemo integrisati u Evropu. Koristim priliku da se zahvalim svim pripadnicima naše manjine za nemešanje u nemire i kriminalne aktivnosti 1997. godine u Albaniji“.¹³⁾

Nemešanje srpsko-crnogorske manjine u nemire i kriminalne aktivnosti Albanaca je tradicionalna karakteristika, koju smo već naglasili u ovoj studiji. Ali, ako se ova manjina nije mešala u kriminalne aktivnosti, kako smo isto tako naglasili, ona se i te kako mešala i aktivno učestvovala u sva pozitivna strujanja i zbivanja vremena u Albaniji, ujedinjavala se sa Albancima, podržavala ih, pa se i borila rame uz rame sa njima, kako za oslobođenje zemlje od tuđinaca, okupatora, tako i u borbi za društvenu slobodu i demokratiju, za ekonomski, kulturni i naučni razvoj. Na ovaj način ona je odigrala, a sigurno će i u buduće odigrati, svoju najpozitivniju ulogu u sastavu albanskog društva i njegovog dijalektičkog razvoja, doprinoseći njenom progresu, usponu i integraciji sa ostalim narodima Balkana i Evrope.

Od Makedonaca posebno su se istakli u albanskoj kulturi i nauci Petar Budi, Gligor Prličev, Sterio Spasev i drugi.

Treba naglasiti da su se pripadnici srpsko-crnogorske i makedonske nacionalne manjine  Albanije istakli i u istoriji i kulturi drugih naroda, kao BEČIĆ Marin, DUKAÐINI Jahja-beg, pa i u istoriji i kulturi svoje matice, kao MARKOVIĆ Blagoje, BUROVIĆ Kaplan i drugi.

Pozitivni doprinos, koji je dala srpsko-crnogorska nacionalna manjina albanskom narodu, svoje junačko samoodricanje za interese albanskog naroda, mogu da joj zavide sve manjine na svetu, u prvom redu albanska dijaspora u eks-Jugoslaviji, konkretno u Srbiji, Makedoniji i Crnoj Gori. Zato mislimo da je krajnje vreme da se svi na svetu, posebno Albanci, opamete i osveste da, sve dok budu na bilo koji način ugnjetavali druge, biće i sami ugnjeteni. Kogod ugnjetava drugog, nikada ničim ne može biti zagarantiran da neće jednog dana biti i sâm ugnjeten. Borba protiv ugnjetavanja drugih je borba za ličnu slobodu. Nacionalne manjine su istorijski išle, idu i ićiće neminovno k zbliženju, bratimljenju, integriranju i slivanju sa narodom u čijem krilu žive, ali ne preko asimiliranja, koje je izazvalo i izazvaće uvek i svugde po svetu kontraproduktivne rezultare. Integriranje i slivanje će se postići preko slobode, preko jednakih ljudskih i nacionalnih prava, preko demokratskog i naučnog odgoja da smo pre i iznad svega ljudi.

Pa pokažimo i dokažimo da smo stvarno ljudi!

Ženeva,

dana 10. april 2008.^*)

______________

1) MALCOLM, Nöel: KOSOVA, drugo izdanje na albanskom jeziku, Priština-Tirana, 2001, str. 157. Treba znati da je ovo pre N.Malcolma rekao i savremenik tih Srba, Njemac KANITZ: Die Fortschreitende Arnautisirung und Muhamedanisirung Alt-Serbiens, Österreichische Monatssschriften für den Orient, God. IV, Br. 3 (mart 1888), str. 37-41.

2) BOUE, Ami: LA TURQUIE D’EUROPE, tom IV, Paris 1840.

3) MERXHANI, Branko: List ILLYRIA, Tirana, 24.08.1935, str. 5.

4) ÇABEJ, Eqrem: Disa mendime mbi marrëdhëniet gjuhësore rumuno-shqiptare,- časopis STUDIME FILOLOGJIKE Br. 1, Tirana 1975, str. 52.

5) AKADEMIA E SHKENCAVE E RPSSH – Sektor albanske enciklopedije: FJALOR ENCIKLOPEDIK SHQIPTAR, Tiranë 1985, str. 106, kol. II.

6) Iden: str. 335, kol. I.

7) BUROVIĆ, Kaplan: MARTIRIZIRANO KOSOVO, studija Nadbiskup Bogdan je sâm izjavio da je Srbin, Ženeva 2007, str. 117-119. Vidite i kod RAMAJ, Albert: Bagdani dhe Gjeçovi mbesin çka janë, revista URTIA Br. 1. Zagreb 1993.

8) Za opširnije vidite intervju RESULBEGOVIQËT NË HISTORINË E POPULLIT SHQIPTAR, objavljen u reviji YLBERI God. III, Br. 4, Ženeva 1995, str. 3-6.

9) AKADEMIA E SHKENCAVE E RPSSH – Sektor albanske enciklopedije: cit. delo, str. 641, kol. I.

10) Iden: str. 641, kol. II.

11) Iden: str. 1019, kol. I.

12) Iden: str. 637, kol. I.

13) BRAJOVIĆ, Milan: OPIS SRPSKE I CRNOGORSKE MANJINE U ALBANIJI – raport održan ma Konferenciji Partije ujedinjenja za ljudska prava, Tirana 20. decembar 2004.

*) Ova studija se izvodi iz dela Akademika Burovića NA ISTOKU NIŠTA NOVO !, koje je objavljeno u Tirani juna 2009, ali, kad je Akademik pošao da podigne knjigu, na njegove oči su mu spalili čitav tiraž, zajedno sa tri druge njegove knjige, sve unapred plaćene od njega  štampariji „Marin Barleti“. Tom su prilikom pokušali i da ga ubiju. Od vatre su spašena nekoliko primeraka, od kojih se jedan čuva u Biblioteci Crnogorske akademije nauka i umjetnosti u Podgorici. Kao švajcarski građanin Akademik je odmah otišao u švajcarskoj ambasadi u Tirani i prijavio stvar. Prijavio je to i švajcarskom listu TRIBUNE DE GENEVE, ali je albanska mafija odmah intervenisala, pa i u naše medija (vidite I-N SERBSKA DIJASPORA), da se sve pokrije ćutnjom. Preštampavanjem ove studije, pozivamo sve poštene ljude ovoga sveta da istupe preko medija u odbrani akademika, prof. dr Kaplana Burovića, njegovih elementarnih ljudskih prava i njegovog života, permanentno ugrožen od albanskih terorista, koji su i preko interneta pozvali svoje „junake“ da pođu u Zenevu i da ga ubiju. Preko interneta su mu već opevali i opelo, primeri ovi bez presedana u istoriji čovečanstva.