Вести

Srbskoj državi i narodu je u istoriji do današnjih dana postavljano više raznih ultimatuma, sa najrazličitijim uslovima. Jedan od ovakvih ultimatuma je i ultimatum od 23. jula 1914. godine. Povod ultimatuma je ubistvo Austro-Ugarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda, koje je organizovala organizacija “Mlada Bosna”, a čiji je neposredni izvršilac bio Gavrilo Princip. Srpska vlada je odgovorila na ovaj ultimatum, a neposredna posledica ultimatuma je bio početak Prvog svetskog rata. Evo kompletan tekst ultimatuma.
AUSTRO-UGARSKI ULTIMATUM SRPSKOJ VLADI, OD 10./23. JULA 1914.

G. Baron Gizl od Gislingena, Austro-ugraski poslanik u Beogradu; G. Lazi Paču-u, zastupniku predsednika ministrastva i ministra inostranih dela.
U Beogradu, 10./23. jula 1914. god.

Gospodine ministre,

Čast mi je predati Vašem Prevashodstvu priloženu notu koju sam primio od svoje vlade, a koja je upućena vladi Kraljevine Srbije.
Izvolite i t. d.

Predato lično
u 6 časova po podne.

31. marta 1909. god. poslanik Srbije u Beču dao je C. I Kr. Vladi po naredbi svoje vlade ovu izjavu:

”Srbija priznaje da fait accompli stvoren u Bosni i Hercegovini nije povredio njena prava i ona će se prema tome saobraziti odluci koju sile donesu odnosno čl. 25 Berlinskog ugovora. Primajući savete velikih sila, Srbija se još sada obavezuje da napusti držanje protesta i opozicije, koje je zauzela prema aneksiji još od poslednje jeseni, i osim toga, obavezuje se da promeni svoj pravac svoje sadašnje politike prema Austro-Ugarskoj, kako bi ubuduće živela sa njom u odnosima dobrog susedstva.”
Međutim, istorija poslednjih godina, a naročito žalosni događaji od 28. juna, pokazali su da u Srbiji postoji prevratnički pokret čiji je cilj da odvoji od Austro-Ugarske monarhije izvesne delove njenih teritorija. Došlo je do toga da se taj pokret, koji se javio pred očima srpske vlade, manifestuje i izvan teritorije Kraljevine u terorističkim delima, u čitavom nizu atentata i u ubistvima.
Kraljevska srpska vlada, daleko od toga da ispuni formalne obaveze iz izjave od 31. marta 1909. god., nije ništa učinila da uguši ovaj pokret; ona je tolerisala zločinački rad raznih društava i udruženja, upravljen protiv Monarhije, neobuzdan ton štampe, veličanje vinovnika atentata, učešće oficira i činovnika u prevratničkim rovenjima, bolesnu propagandu u javnoj nastavi, tolerisala je najzad sve one pojave koje su mogle da navedu srpsko stanovništvo da omrzne Monarhiju i da prezre njene ustanove.
Ovo kažnjivo tolerisanje od strane Kraljevske srpske vlade nije prestalo ni onda kada su događaji od 28. prošlog meseca otkrili celom svetu njegove kobne posledice.
Iz iskaza i priznanja vinovnika atentata od 28. juna vidi se da je zločin sarajevski skovan u Beogradu; da su oružje i eksplozive, kojima su ubice bile snabdevene, njima dali srpski oficiri i činovnici, članovi ”Narodne odbrane”, i najzad, da je samo prebacivanje zločinaca u Bosnu i njihovog oružja bilo pripremljeno i izvedeno od strane šefova srpske pogranične službe. Pomenuti rezultati istrage ne dopuštaju Carskoj i kraljevskoj vladi da i dalje zadrži ulogu mirnog i strpljivog posmatrača, koju je godinama imala prema agitacijama čiji je centar bio u Beogradu i koje su se širile odatle na teritoriju Monarhije; ovi joj rezultati naprotiv stavljaju u dužnost da učini kraj tim rovenjima, koja su stalna opasnost za mir Monarhije.
Da bi postigla ovaj cilj, Carska i kraljevska vlada je primorana da zatraži od srpske vlade zvaničnu izjavu da osuđuje propagandu upravljenu protiv Austro-ugarske monarhije t.j. skup tendencija kojima je krajnji cilj da se odvoje od Monarhije teritorije koje čine njen sastavni deo, i da se obavezuje da uguši svima sredstvima ovu zločinačku i terorističku propagandu.
Da bi se dao svečani karakter toj obavezi, vlada Kraljevine Srbije objaviće na svojoj prvoj strani zvaničnih novina na dan 26./18. jula ovu izjavu:
”Kralj. srpska vlada osuđuje propagandu upravljenu protiv Austro-Ugarske t.j skup tendencija kojima se teži, u krajnjem cilju, da se odvoje od Austro-Ugarske monarhije teritorije koje čine njen sastavni deo i sažaljeva iskreno kobne posledice ove zločinačke radnje. Kraljevska vlada žali što su oficiri i činovnici srpski učestvovali u gore pomenutoj propagandi i time kompromitovali odnose dobrog susedstva, na koje se kraljevska vlada vila svečano obavezala svojom izjavom od 31. marta 1909. godine.
Kraljevska srpska vlada osuđuje i odbija svaku pomisao i pokušaj mešanja u sudbinu ma kog dela Austro-Ugarske monarhije; smatra za svoju dužnost da skrene ozbiljnu pažnju oficirima, činovnicima i svemu stanovništvu Kraljevine Srbije, da će u buduće najstrože postupiti sa licima koja bi učinila krivicu odajući se takvim radnjama koje će srpska vlada svim silama sprečavati i kažnjavati.”
Ova izjava saopštiće se u isto vreme Kraljevskoj vojsci dnevnom zapovešću Njegovog Veličanstva Kralja i biće objavljena u narednom broju Službenog vojnog lista.
Pored toga kraljevska vlada se obavezuje:

1. Da zabrani svaku publikaciju, kojom se izaziva mržnja i prezrenje Monarhije i čija je opšta težnja upućena protiv teritorijalnog integriteta Austro-Ugarske.

2. Da odmah raspusti društvo zvano ”Narodna odbrana”, da konfiskuje sva njegova sredstva za propagandu i da isto tako postupi sa ostalim društvima i udruženjima u Srbiji, koja se bave propagandom protiv Austro-Ugarske monarhije. Kraljevska vlada preuzeće potrebne mere kako rasturena društva ne bi mogla da produže rad pod drugim imenom i u kom drugom obliku.

3. Da izbaci bez odlaganja iz javne nastave u Srbiji, kako u pogledu nastavnog osoblja tako i u pogledu nastavnih sredstava, sve ono što služi ili bi moglo da posluži stvaranju propagande protiv Austro-Ugraske.

4. Da ukloni iz vojske i iz administracije uopšte sve oficire i činovnike krive za propagandu protiv Monarhije Austro-Ugarske, čija imena i dela Austro-Ugarska vlada zadržava sebi pravo da naknadno saopšti srpskoj vladi.

5. Da primi saradnju u Srbiji organa C. Kralj. vlade radi ugušivanja prevratničkog pokreta protiv teritorijalnog integriteta Austro-Ugarske monarhije.

6. Da otvori sudsku istragu nad onim pristalicama u zaveri od 15. juna 1914. koji se nalaze na teritoriji srpskoj; organi koje uputi Austro-Ugarska vlada uzeće učešća u ovoj istrazi.

7. Da odmah pritvori majora Voju Tankosića i lice pod imenom Milana Ciganovića, službenika srpske države, koji su kompromitovani rezultatom sarajevske istrage.

8. Da spreči uspešnim merama učešće srpskih vlasti u protivzakonitom proturanju oružja i eksploziva preko granice; da otpusti i strogo kazni pogranične činovnike u Šapcu i Loznici, koji su krivi što su pomagali izvršioce sarajevskog zločina olakšavši im prelazak preko granice.

9. Da da obaveštenja C. K. vladi o neopravdanim izjavama viših državnih činovnika, kako u Srbiji tako i na strani, koji se, mada su zauzimali zvanični položaj, nisu uzdržavali da se posle atentata od 15. juna neprijateljski izražavaju u intervjuima o Austro-Ugarskoj.

10. Da bez odlaganja izvesti C. K. vladu o izvšenju mera pomenutih u prednjim tačkama.
C. K. vlada očekuje odgovor do subote, 12. ovog meseca, do 6 časova po podne.

Memoar koji se odnosi na rezultate istrage u Sarajevu, ukoliko se tiču činovnika naznačenim pod tačkama 7. i 8. priložen je uz ovu notu.

Krivičnom istragom koju je otvorio sarajevski sud nad Gavrilom Principom i drugovima po delu ubistva i saučesništva u ubistvu, a povodom zločina koji su izvršili 28. juna ove godine, do sada je ovo utvrđeno:
1) Zaveru čiji je cilj bio da se za vreme bavljenja u Sarajevu ubije Nadvojvoda Franja Ferdinand skovali su u Beogradu Gavrilo Princip, Nedeljko Čabrinović, lice pod imenom Milan Ciganović i Trifko Grabež, a uz pomoć majora Voje Tankosića.
2) Šest bombi i četiri revolvera sistem ”Brauning” sa municijom, pomoću kojih su zločinci izvršili atentat, dali su u Beogradu Principu, Čabrinoviću i Grabežu Milan Ciganović i Voja Tankosić.
3) Bombe su ručne iz srpskog vojnog arsenala u Kragujevcu.
4) Da bi osigurao uspeh atentata, Ciganović je poučio Principa, Čabrinovića i Grabeža u rukovanju bombama i dao je, u jednoj šumi blizu topčiderskog strelišta, Principu, Čabrinoviću i Grabežu nekoliko lekcija iz gađanja brauningovim revolverom.
5) Da bi omogućio Principu, Čabrinoviću i Grabežu da pređu bosansko-hercegovačku granicu i da tamo prenesu tajno svoje prokrijumčareno oružje, Ciganović je bio organizovao čitav jedan sistem tajnog proturanja.
Po toj organizaciji zločince i njihovo oružje prebacili su u Bosnu kapetan pograničnog odreda u Šabcu (Rade Popović) i u Loznici i carinik Radivoje Grbić uz pripomoć drugig lica.

Izvori:
- Srpsko-Austrijski i Evropski rat. Diplomatski i drugi dokumenti. Knjiga prva. Srpska diplomatska prepiska – Niš, 1914; str 35-40.
- Golgota i vaskrs Srbije 1914-1915. Izdavači: RO ”Zrinski” TIZ, Čakovec i IRO ”Beograd”, Beograd, drugo izdanje 1989. godine.

Jovica Kurešević